Aktualności

W najnowszym numerze czasopisma Acta Universitatis Carolinae – Studia Territorialia znajduje się artykuł autorstwa Magdaleny Bubík, pt. „Cieszyn Friendship Bridge and its ghosts: the changing role of a bridge that unites and divides two countries”.

Artykuł Magdaleny analizuje zmieniającą się symboliczną i społeczną rolę Mostu Przyjaźni w Cieszynie – mieście podzielonym między Polskę i Czechy przez rzekę Olzę. Dawniej element strefy granicznej o charakterze militarnym, dziś most stanowi przestrzeń pamięci, pojednania i codziennej transgranicznej wymiany. Wykorzystując wywiady, autoetnografię, materiały archiwalne oraz analizę mediów, autorka pokazuje, jak przełomowe wydarzenia polityczne – od upadku komunizmu, przez integrację europejską, po pandemiczne zamknięcie granic – odcisnęły się na krajobrazie i znaczeniach tego miejsca. Wprowadzając perspektywę hauntologii, artykuł bada „duchy mostu”: wspomnienia, opowieści i miejskie ślady, które współtworzą lokalną tożsamość i ukazują, jak sporne historie nadal wpływają na poczucie przynależności.

Link do artykułu znajdą Państwo tutaj.

W ubiegłą środę, tuż po polskim Święcie Niepodległości, nasz zespół spotkał się, aby wspólnie omówić książkę Spectral Borders: History, Neighbourliness and Discord on the Polish-Belarusian Frontier autorstwa Aimée Joyce (Sean Kingston Publishing, 2024). Spotkanie zaowocowało gorącą wymianą zdań na temat głównych tez i metod zastosowanych w książce.

Dyskusję rozpoczęliśmy od krótkiej rundy pierwszych wrażeń dotyczących treści książki, po czym przeszliśmy do otwartej rozmowy o jej kluczowych tematach. Zastanawialiśmy się, w jaki sposób podejście autorki odnosi się do naszych badań oraz rozważaliśmy, jak idee zawarte w książce mogą wpłynąć na nasz projekt. Szczególną uwagę poświęciliśmy temu, jak tekst podejmuje kwestie widm, wizji pogranicza oraz etycznych wyzwań związanych z anonimizacją i prezentacją badań terenowych. Na przebieg naszej debaty wpłynął fakt, że dwie członkinie zespołu (Karolina i Karina) prowadziły również badania terenowe na wschodnich pograniczach Polski. Rozmawialiśmy o tym, jak nasza pozycja badawcza i relacja z regionem wpływają na sposób, w jaki odczytujemy książkę.

Rozmowa zakończyła się refleksjami nad tym, w jaki sposób publikacja ta wnosi wkład w toczące się dyskusje dotyczące hauntologii jako metafory, metody i ramy teoretycznej. Ogólnie rzecz biorąc, spotkanie stało się przestrzenią do wspólnego namysłu nad tym, jak nauka i badania rozwijają się poprzez czytanie i dyskusję w dialogu.

Na początku listopada Magdalena spędziła tydzień w Wiedniu w ramach programu „Young Researchers in Vienna – 2nd Edition”. Jej pobyt w stolicy dawnej monarchii habsburskiej był doskonałą okazją do zapoznania się z zasobami bibliotecznymi Uniwersytetu Wiedeńskiego. Jednak najważniejszym punktem wizyty był wykład naukowy w Instytucie Slawistyki Uniwersytetu Wiedeńskiego, podczas którego Magdalena zaprezentowała teoretyczne i metodologiczne podstawy swojej pracy doktorskiej oraz przedstawiła studium przypadku dotyczące wizerunku Jezusa w Libercu. Prezentacja wywołała żywą dyskusję ze studentami, pracownikami naukowymi oraz zaproszonymi słuchaczami — po angielsku, polsku i czesku. Ten czas spędzony w Wiedniu okazał się niezwykle owocny i inspirujący, przynosząc cenne wskazówki oraz nowe pomysły do kolejnych etapów badań.

Wizyta była możliwa dzięki wsparciu Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu oraz Instytutu Slawistyki Uniwersytetu Wiedeńskiego, reprezentowanego przez Univ.-Prof. Mag. Dr. Stefana-Michaela Newerklę.

Pod koniec października nasz zespół miał przyjemność gościć dr. Davida Duindama z Uniwersytetu Amsterdamskiego, który poprowadził fascynujące seminarium zatytułowane „Ruiny Radio Malabar: infrastruktura jako dziedzictwo kolonialne w Indonezji”. Wystąpienie opierało się na trwającym projekcie badawczym „Concrete Colonialism: Architecture and Heritage in Indonesia around Independence”, który David realizuje wspólnie z dr Rixt Woudstrą i Anitą Halim Lim, M.A.

David zaprezentował swoje ustalenia i refleksje dotyczące obiegu, wykorzystania i dalszych losów betonu w dawnych Holenderskich Indiach Wschodnich oraz w postkolonialnej Indonezji. Jego projekt bada, w jaki sposób ten pozornie nowoczesny i trwały materiał splótł się z historiami kolonialnego zarządzania, technologicznych ambicji i budowania państwowości. Koncentrując się na dwóch wczesnych stacjach radiowych – jednej w Kootwijk (Holandia) i jednej w Malabarze (Indonezja) – badacz śledzi, jak beton łączy infrastrukturę, krajobrazy i polityczne wyobrażenia w skali międzykontynentalnej. Prezentacja ukazała, jak technologia radiowa, inżynieria krajobrazu i estetyka kolonialna wzajemnie się przenikały, czyniąc z „infrastruktury” zarówno materialny, jak i symboliczny most między Europą a Azją Południowo-Wschodnią.

Podczas ożywionej dyskusji członkowie zespołu zastanawiali się nad tematami migracyjnego dziedzictwa, trwałości i rozkładu betonu oraz sposobami, w jakie spuścizna kolonialna nadal oddziałuje w przestrzeni postkolonialnej. Wymianę wzbogaciły pytania o metody etnograficzne, wpływ środowiskowy oraz emocjonalne znaczenia materialnego dziedzictwa.

Dziękujemy Davidowi za podzielenie się inspirującymi badaniami i za zachęcenie naszego zespołu do krytycznej refleksji nad tym, w jaki sposób same materiały – takie jak beton – mogą nieść w sobie historie imperium, pamięci i przemiany.

Na początku października Magdalena Bubík wzięła udział w śródokresowej ocenie doktoranckiej – ważnym etapie dla każdego doktoranta zgodnie z polską ustawą o szkolnictwie wyższym. Po pierwszych dwóch latach pracy każdy doktorant jest zobowiązany przedstawić dowody swoich działań i omówić je z bezstronną komisją. W tym przypadku w skład komisji oceniającej weszli: dr hab. Anna Engelking, profesor w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk; dr hab. Robert Kulmiński, profesor na Uniwersytecie Warszawskim oraz dr Katarzyna Taczyńska, adiunktka w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Spotkanie to służyło nie tylko omówieniu dotychczasowych postępów badań Magdaleny, lecz także refleksji nad przyszłymi kierunkami i nadchodzącymi celami badawczymi.

Z radością informujemy, że komisja uznała, iż Magdalena prowadzi swoje badania terminowo i konsekwentnie, realizując wszystkie zaplanowane cele i działania. Otrzymała pozytywną ocenę, co oznacza, że może kontynuować rozwijanie drugiej części swojego projektu doktorskiego.

Gratulacje, Magdaleno!

W swoim najnowszym wpisie na blogu Magdalena Bubík czerpie inspirację z wystawy „Liberec versus Jablonec” w Severočeské Muzeum [Muzeum Północnych Czech] w Libercu. Poruszona widokiem starej mapy pokrytej niezliczonymi naklejkami, autorka zgłębia złożone warstwy pamięci, przynależności i tożsamości związane z miejscem, które przeszło niemal całkowitą wymianę ludności. Co to znaczy czuć się „u siebie”, gdy przeszłość i teraźniejszość zdają się mówić różnymi językami?

Wpis na blogu znajdą Państwo tutaj.

Tym razem bez Michala — członkinie naszego zespołu postanowiły omówić aktualne czeskie badania naukowe dotyczące dawnych niemieckich cmentarzy, opublikowane w tym roku w międzynarodowych czasopismach. Badaczki spotkały się online, aby przedyskutować artykuł pt. „Institutionalised amnesia? Exploring geographies of memory and the care of German graves in Central Europe: insights from the Czech Republic” autorstwa Lukáša Novotného, badacza z Uniwersytetu Jana E. Purkyně w Uściu nad Łabą oraz artykuł „Reanimation of abandoned places: three case studies from Czechia” autorstwa zespołu czeskich naukowców.

Novotný koncentruje się na ochronie dawnych niemieckich cmentarzy w Czechach i przeprowadził wywiady z burmistrzami oraz specjalistami. Jego dane pokazują, że opieka nad cmentarzami to nie tylko kwestia polityki międzynarodowej i ideologii, ale także codziennego zarządzania, które jest trudne dla małych czeskich gmin.

Badanie Kreisslovej i zespołu autorów to porównawcza analiza trzech przypadków opuszczonych i zniszczonych dawnych niemieckich wsi w Czechach oraz oddolnych działań na rzecz ich odbudowy lub upamiętnienia. Skupiają się na alternatywnych praktykach ochrony dziedzictwa i wysuwają hipotezy, jak mogą one inspirować refleksję nad opuszczonymi miejscami w innych regionach.

Oba teksty zainspirowały nas do pisania o regionie, a ponieważ zostały opublikowane w modelu open access, zachęcamy Was do zapoznania się z nimi.

Jednocześnie zapraszamy do bliższego zapoznania się z tematem i przeczytania informacji o ostatnich badaniach terenowych Kariny, która opisuje, jak grupa wolontariuszy opiekuje się zniszczonym cmentarzem dawnych niemieckich mieszkańców wsi Čermná (niem. Leukersdorf) koło Ústí nad Labem (niem. Aussig).

W ramach swoich badań terenowych Karina Hoření wzięła w połowie października udział w wydarzeniu Wandelust, zorganizowanym przez artystkę Lucie Králíkovą.

Od kilku lat grupa wolontariuszy opiekuje się zniszczonym cmentarzem dawnych niemieckich mieszkańców wsi Čermná (niem. Leukersdorf) koło Ústí nad Labem (niem. Aussig). Inicjatywa ta, podobnie jak wiele innych na czeskich pograniczach, jest wyjątkowa, ponieważ oprócz prac porządkowych przy grobach obejmowała także artystyczny performance w lokalnym opuszczonym kościele.

Wydarzenie to, wykorzystujące specyficzną nekromantyczną atmosferę porzuconych obiektów sakralnych w dawnych niemieckich regionach przygranicznych i jednocześnie ją estetyzujące, przyciągnęło różnorodną publiczność.

Spotkali się tu studenci szkół artystycznych, okoliczni mieszkańcy, słowacki pisarz, a także dwoje etnologów badających pogranicze – wszyscy wspólnie wyrywali chwasty i sadzili nowe kwiaty.

To wydarzenie pokazuje, w jaki sposób czeska pamięć zbiorowa wykształciła formy upamiętniania niemieckiej przeszłości – oraz kim są aktorzy, którzy ten proces współtworzą.

Michal Korhel miał ostatnio przyjemność uczestniczyć w międzynarodowej konferencji „Das ‘Erbe’ – Praktiken und Akteure in grenzüberschreitender Perspektive”, zorganizowanej przez Niemiecko-Czeską i Niemiecko-Słowacką Komisję Historyków. Wydarzenie odbyło się w dniach 8–11 października w historycznym mieście Kutná Hora w Czechach.

Podczas swojego wystąpienia pt. „Die Geister von Hauerland: Deutsches Erbe der Region Oberes Neutra seit 1945” Michal podzielił się wynikami badań nad regionem Hauerland w środkowej Słowacji — obszarem, który niegdyś zamieszkiwała ludność niemieckojęzyczna, a który uległ głębokim przemianom po 1945 roku. W oparciu o badania etnograficzne, historię mówioną oraz kwerendy archiwalne, analizował, jak materialne ślady niemieckiego dziedzictwa przetrwały w niejednoznacznych formach – jako fragmenty balansujące między obecnością a nieobecnością, nawiązujące do koncepcji hauntologii.

Wystąpienie wywołało żywą dyskusję na temat zastosowania hauntologii w interpretacjach historycznych, roli lokalnych aktorów w kształtowaniu kultury pamięci oraz kwestii winy w powojennych relacjach między Niemcami a osadnikami. Michal otrzymał również cenne wskazówki dotyczące dalszych kierunków badań – w tym sugestię o miejscu, które rzekomo jest dosłownie nawiedzane przez niemieckie duchy.

Michal składa serdeczne podziękowania organizatorom oraz wszystkim uczestnikom za inspirujące rozmowy, krytyczne pytania i owocną wymianę myśli podczas tych dni w Kutnej Horze.

9 października Karolina zaprezentowała swoją pracę dotyczącą polskiej części badań podczas seminarium Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Jej wystąpienie koncentrowało się na metodologicznych wyzwaniach związanych z pracą z hauntologią — zarówno w badaniach archiwalnych, jak i w etnograficznym terenie. Omówiła mało zbadany temat drugiego pokolenia osadników, a także kwestie metodologiczne pojawiające się podczas pracy z archiwami nieinstytucjonalnymi, takimi jak materiały przechowywane prywatnie w domach rodzinnych, a nie w publicznych repozytoriach. Karolina zastanawiała się również nad tym, w jaki sposób przestrzenie — podobnie jak przedmioty — podlegają procesom resemantyzacji, zyskując nowe znaczenia poprzez użytkowanie, pamięć i codzienną praktykę.

Dyskusja, która nastąpiła po prezentacji, koncentrowała się zarówno na kwestiach metodologicznych, jak i teoretycznych, w tym na roli faktu i domysłu w opowiadaniu historii oraz na specyficznych trajektoriach historycznych dawnych terytoriów niemieckich włączonych do Polski po 1945 roku.

Karolina wyraża wdzięczność organizatorom za zaproszenie oraz za bogatą i inspirującą dyskusję, która pogłębiła metodologiczny dialog w ramach naszego projektu.