Aktualności

Esej autorstwa Kariny Hoření został opublikowany na blogu American Ethnological Society. Tekst jest częścią nowej kolekcji Anthropology That Breaks Your Heart, pod redakcją Salwy Tareen. Zbiór obejmuje eseje badaczy z całego świata, którzy eksplorują emocjonalny wymiar praktyki antropologicznej oraz to, jak praca terenowa może głęboko wpływać na osoby ją prowadzące.

W swoim eseju Karina zastanawia się nad emocjonalnymi zawiłościami badań etnograficznych w powojennym Libercu (dawniej Reichenbergu). Koncentrując się na doświadczeniach czeskich osadników, którzy wprowadzili się do domów wcześniej zamieszkiwanych przez Niemców, analizuje, jak archiwa i rodzinne wspomnienia ujawniają „duchy” przeszłości. Kluczowym momentem jest rozmowa uzupełniająca z uczestnikiem badań, Josefem, podczas której badaczka dzieli się archiwalnym dowodem na samobójstwo niemieckiego mieszkańca w domu jego rodziny. Spotkanie to niespodziewanie splata się z niedawną rodzinną tragedią Josefa, ukazując, jak osobiste i zbiorowe historie wzajemnie się przenikają. Karina wykorzystuje te doświadczenia, aby omówić etyczne i emocjonalne wyzwania etnografii, trwałość nawiedzających dziedzictw oraz ograniczenia w próbach odtworzenia przeszłości.

Na początku grudnia nasza badaczka, Karina Hoření, wygłosiła prezentację dotyczącą swoich badań jako zaproszona prelegentka na seminarium zatytułowanym „Ruins and Relics: Rhythms, Temporalities, and Trajectories of Change”. W swoim wystąpieniu Fixation on Ruins – Fixation of Ruins Karina przedstawiła tezę o ruinach jako centralnej przestrzeni dominującej w czeskiej narracji o wysiedleniu.

Seminarium odbyło się w Instytucie Etnologii Czeskiej Akademii Nauk. Zostało zorganizowane przez zespół stojący za projektem Zdivočelá země / Land gone wild, realizowanym przez konsorcjum czeskich instytutów badawczych.

Oba nasze projekty koncentrują się na powojennych przemianach w czeskich regionach przygranicznych oraz na trwałych śladach wysiedleń w krajobrazie. To wspólne zainteresowanie prowadzi do długich i pełnych pasji dyskusji.
Mamy nadzieję, że nie była to ostatnia okazja do spotkania naszych zespołów i wymiany wyników badań.

W listopadzie nasza badaczka, Karina Hoření, współorganizowała warsztat online wraz z Veroniką Warzychą z Leibniz Institute for Research for Society and Space. Karina i Veronika spotkały się latem na konferencji Memory Studies Association w Pradze i odkryły, że obie interesują się dziedzictwem przemysłowym w czesko-polsko-niemieckim pograniczu. Podczas gdy Karina skupia się na materialnych pozostałościach produkcji tekstylnej w północnych Czechach, projekt doktorancki Veroniki dotyczy miast bliźniaczych nad rzeką Odrą i tego, jak przemysł jest konstruowany jako ich wspólne dziedzictwo.

Już w Pradze postanowiły kontynuować swoją rozmowę i spotkały się w listopadzie, aby godzinami dyskutować o nowych i dawnych granicach, ich wpływach oraz dziedzictwie w tym regionie. To seminarium pokazuje, że kontakty nawiązywane podczas międzynarodowych konferencji mogą być dalej rozwijane. Z pewnością nie było to ich ostatnie spotkanie.

Pod koniec listopada nasz badacz, Michal Korhel, wziął udział w corocznej konferencji Association for Slavic, East European, and Eurasian Studies (ASEEES) 2025, która odbyła się w Waszyngtonie. Razem z Jakubem Gałęziowskim z Uniwersytetu Warszawskiego Michal współorganizował panel zatytułowany „Forced to Move: Remembering Children’s Displacement and Migration in WWII and Its Aftermath in East-Central Europe”. Organizacja tego panelu była dla nich szczególnie ważna, ponieważ pozwoliła zgromadzić naukowców zajmujących się pamięcią jednych z najbardziej wrażliwych uczestników historii wojennej i powojennej – dzieci, których życie zostało ukształtowane nie tylko przez przemoc, ale także przez niepewną ciszę, jaka nastąpiła po zakończeniu II wojny światowej.

Panel obejmował różne doświadczenia dzieci: ocalałych z Holokaustu na Węgrzech, młodych uchodźców na terenach dzisiejszej Słowacji, dzieci z czeskiego Lidic oraz polskie dzieci urodzone w rodzinach robotników przymusowych i osób przesiedlonych. Łączył je wspólny wniosek, że koniec wojny nie przyniósł natychmiast bezpieczeństwa ani stabilizacji. Dla wielu dzieci okres powojenny oznaczał nowe formy przymusu i kontroli, szczególnie w instytucjach, które deklarowały działanie w ich najlepszym interesie.

W swojej prezentacji „Departing from Krickerhau, Arriving to Handlová: Migration in Childhood Memories of German Expellees and Slovak Settlers” Michal powrócił do mikroświata Handlovej (dawniej Krickerhau), społeczności głęboko naznaczonej przesiedleniami po 1945 roku. Dzięki wywiadom metodą historii mówionej prześledził kontrastujące, a jednocześnie powiązane wspomnienia dwóch grup dzieci: niemieckich mieszkańców zmuszonych do opuszczenia domów z minimalnym dobytkiem oraz słowackich osadników, którzy przybyli, by zająć te same domy.

Poza sesjami naukowymi Michal miał także okazję do osobistego doświadczenia Waszyngtonu. Odwiedził kilka ważnych zabytków i muzeów, które oferowały różne spojrzenia na historię USA i pamięć publiczną. Jednym z najciekawszych momentów wyjazdu był spacer Ghost and Graveyard w Alexandrii, który w ciekawy sposób dodał warstwę opowieści do wizyty w mieście.

Coroczna konferencja ASEEES była okazją do bogatej wymiany naukowej, zdobycia nowych perspektyw i eksploracji kulturowej. Dla Michala była to szansa nie tylko na prezentację własnych badań i naukę od innych, ale również na umiejscowienie historii przesiedleń i pamięci dzieci w szerszym, globalnym kontekście.

W odcinku #101 podcastu Czechostacja Karolina i Jakub Medek zgłębiają politykę okresu międzywojennego, poglądy Masaryka na temat licznych mniejszości żyjących w Czechosłowacji oraz jego wiarę w to, że możliwe jest stworzenie nie tylko nowego państwa, ale w końcu nowego narodu — Czechosłowaków. Rozmowę wywołało niedawne otwarcie koperty zdeponowanej w Archiwum Narodowym w Pradze: podobno zawierała ostatnie słowa Masaryka, a jej otwarcie stało się spektaklem odsłaniającym narodowe mity.

Poruszają także rolę i wpływ Edvarda Beneša oraz intelektualistów, z którymi Masaryk chętnie debatował, a którzy równocześnie tworzyli jego intelektualną sieć wsparcia.

Znaczna część rozmowy skupia się na rodzinie Masaryka — na tym, jakim ojcem i mężem był Masaryk oraz na kluczowej roli jego żony, Charlotte, Amerykanki o silnej osobowości.

I oczywiście — jak to zawsze w Czechostacji — po drodze zagłębiają się w wiele innych fascynujących tematów.

Zapraszamy do lektury wpisu blogowego Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, w którym autorka zastanawia się, jak konstruowany jest obraz Pomorza – zarówno w sposób osobisty, poprzez wspomnienia i emocjonalne więzi, jak i administracyjnie, przez oficjalne granice i polityki terytorialne. Korzystając z własnych doświadczeń, śledzi zmieniające się postrzeganie regionu i proponuje szersze refleksje nad jego współczesnym znaczeniem. Przeczytaj cały wpis, aby zobaczyć, jak prywatne historie splatają się z politycznymi podziałami w tworzeniu miejsca.

Link do wpisu blogowego znajdą Państwo tutaj.

W najnowszym numerze czasopisma Acta Universitatis Carolinae – Studia Territorialia znajduje się artykuł autorstwa Magdaleny Bubík, pt. „Cieszyn Friendship Bridge and its ghosts: the changing role of a bridge that unites and divides two countries”.

Artykuł Magdaleny analizuje zmieniającą się symboliczną i społeczną rolę Mostu Przyjaźni w Cieszynie – mieście podzielonym między Polskę i Czechy przez rzekę Olzę. Dawniej element strefy granicznej o charakterze militarnym, dziś most stanowi przestrzeń pamięci, pojednania i codziennej transgranicznej wymiany. Wykorzystując wywiady, autoetnografię, materiały archiwalne oraz analizę mediów, autorka pokazuje, jak przełomowe wydarzenia polityczne – od upadku komunizmu, przez integrację europejską, po pandemiczne zamknięcie granic – odcisnęły się na krajobrazie i znaczeniach tego miejsca. Wprowadzając perspektywę hauntologii, artykuł bada „duchy mostu”: wspomnienia, opowieści i miejskie ślady, które współtworzą lokalną tożsamość i ukazują, jak sporne historie nadal wpływają na poczucie przynależności.

Link do artykułu znajdą Państwo tutaj.

W ubiegłą środę, tuż po polskim Święcie Niepodległości, nasz zespół spotkał się, aby wspólnie omówić książkę Spectral Borders: History, Neighbourliness and Discord on the Polish-Belarusian Frontier autorstwa Aimée Joyce (Sean Kingston Publishing, 2024). Spotkanie zaowocowało gorącą wymianą zdań na temat głównych tez i metod zastosowanych w książce.

Dyskusję rozpoczęliśmy od krótkiej rundy pierwszych wrażeń dotyczących treści książki, po czym przeszliśmy do otwartej rozmowy o jej kluczowych tematach. Zastanawialiśmy się, w jaki sposób podejście autorki odnosi się do naszych badań oraz rozważaliśmy, jak idee zawarte w książce mogą wpłynąć na nasz projekt. Szczególną uwagę poświęciliśmy temu, jak tekst podejmuje kwestie widm, wizji pogranicza oraz etycznych wyzwań związanych z anonimizacją i prezentacją badań terenowych. Na przebieg naszej debaty wpłynął fakt, że dwie członkinie zespołu (Karolina i Karina) prowadziły również badania terenowe na wschodnich pograniczach Polski. Rozmawialiśmy o tym, jak nasza pozycja badawcza i relacja z regionem wpływają na sposób, w jaki odczytujemy książkę.

Rozmowa zakończyła się refleksjami nad tym, w jaki sposób publikacja ta wnosi wkład w toczące się dyskusje dotyczące hauntologii jako metafory, metody i ramy teoretycznej. Ogólnie rzecz biorąc, spotkanie stało się przestrzenią do wspólnego namysłu nad tym, jak nauka i badania rozwijają się poprzez czytanie i dyskusję w dialogu.

Na początku listopada Magdalena spędziła tydzień w Wiedniu w ramach programu „Young Researchers in Vienna – 2nd Edition”. Jej pobyt w stolicy dawnej monarchii habsburskiej był doskonałą okazją do zapoznania się z zasobami bibliotecznymi Uniwersytetu Wiedeńskiego. Jednak najważniejszym punktem wizyty był wykład naukowy w Instytucie Slawistyki Uniwersytetu Wiedeńskiego, podczas którego Magdalena zaprezentowała teoretyczne i metodologiczne podstawy swojej pracy doktorskiej oraz przedstawiła studium przypadku dotyczące wizerunku Jezusa w Libercu. Prezentacja wywołała żywą dyskusję ze studentami, pracownikami naukowymi oraz zaproszonymi słuchaczami — po angielsku, polsku i czesku. Ten czas spędzony w Wiedniu okazał się niezwykle owocny i inspirujący, przynosząc cenne wskazówki oraz nowe pomysły do kolejnych etapów badań.

Wizyta była możliwa dzięki wsparciu Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu oraz Instytutu Slawistyki Uniwersytetu Wiedeńskiego, reprezentowanego przez Univ.-Prof. Mag. Dr. Stefana-Michaela Newerklę.

Pod koniec października nasz zespół miał przyjemność gościć dr. Davida Duindama z Uniwersytetu Amsterdamskiego, który poprowadził fascynujące seminarium zatytułowane „Ruiny Radio Malabar: infrastruktura jako dziedzictwo kolonialne w Indonezji”. Wystąpienie opierało się na trwającym projekcie badawczym „Concrete Colonialism: Architecture and Heritage in Indonesia around Independence”, który David realizuje wspólnie z dr Rixt Woudstrą i Anitą Halim Lim, M.A.

David zaprezentował swoje ustalenia i refleksje dotyczące obiegu, wykorzystania i dalszych losów betonu w dawnych Holenderskich Indiach Wschodnich oraz w postkolonialnej Indonezji. Jego projekt bada, w jaki sposób ten pozornie nowoczesny i trwały materiał splótł się z historiami kolonialnego zarządzania, technologicznych ambicji i budowania państwowości. Koncentrując się na dwóch wczesnych stacjach radiowych – jednej w Kootwijk (Holandia) i jednej w Malabarze (Indonezja) – badacz śledzi, jak beton łączy infrastrukturę, krajobrazy i polityczne wyobrażenia w skali międzykontynentalnej. Prezentacja ukazała, jak technologia radiowa, inżynieria krajobrazu i estetyka kolonialna wzajemnie się przenikały, czyniąc z „infrastruktury” zarówno materialny, jak i symboliczny most między Europą a Azją Południowo-Wschodnią.

Podczas ożywionej dyskusji członkowie zespołu zastanawiali się nad tematami migracyjnego dziedzictwa, trwałości i rozkładu betonu oraz sposobami, w jakie spuścizna kolonialna nadal oddziałuje w przestrzeni postkolonialnej. Wymianę wzbogaciły pytania o metody etnograficzne, wpływ środowiskowy oraz emocjonalne znaczenia materialnego dziedzictwa.

Dziękujemy Davidowi za podzielenie się inspirującymi badaniami i za zachęcenie naszego zespołu do krytycznej refleksji nad tym, w jaki sposób same materiały – takie jak beton – mogą nieść w sobie historie imperium, pamięci i przemiany.