Autorką wpisu gościnnego na blogu jest Karolina Gembara – artystka wizualna i badaczka, urodzona i wychowana w Ząbkowicach Śląskich w rodzinie przesiedlonej z różnych części dzisiejszej Ukrainy.

Przypadkowe odkrycie torby wypełnionej starymi fotografiami skłoniło autorkę lipcowego wpisu do poruszającej refleksji nad pamięcią, dziedzictwem oraz skutkami powojennych przesiedleń.

Odnalezione zdjęcia – portrety ślubne, marginalne notatki, rzadkie ujęcia z czasów wojny – odsłoniły historię polskich i niemieckich losów, naznaczoną milczeniem, stratą i emocjonalną złożonością. Wśród nich znalazł się album zatytułowany „Erinnerungen” (Wspomnienia), prawdopodobnie niegdyś należący do wysiedlonej niemieckiej rodziny, który postawił ważne pytania o symboliczne zawłaszczenie, żałobę i trud życia z rzeczami, które są jednocześnie nasze i nie nasze.

Link do wpisu na blogu znajdą Państwo tutaj.

Od 14 do 18 lipca 2025 roku trójka członkiń naszego zespołu — Magdalena Bubík, Karina Hoření i Karolina Ćwiek-Rogalska — prezentowały swoje badania podczas 9. Dorocznej Konferencji Memory Studies Association, która odbyła się w Pradze, w Czechach, pod hasłem Beyond Crises: Resilience and (In)Stability. Konferencje to zawsze wspólne przedsięwzięcia i cieszymy się, że mogliśmy być częścią tego wydarzenia. Odnowiliśmy kontakty z długoletnimi współpracownikami, nawiązaliśmy nowe przyjaźnie oraz mieliśmy okazję podzielić się wynikami naszych badań w ramach projektu SpectralRecycling.

Magdalena zaprezentowała fragment swojej pracy doktorskiej w referacie Two Phantom Churches, Only One Remembered: A Comparative Study of Protestant and Catholic Churches in Post-Displacement Regions. Skupiła się na Pile, gdzie po 1945 roku zburzono dwa kościoły, z których aktywnie upamiętniany jest tylko jeden — rzymskokatolicki, zarówno w krajobrazie miejskim, jak i w pamięci zbiorowej. Jej analiza wskazywała, dlaczego niektóre miejsca kultu religijnego są pamiętane, a inne zapomniane, uwzględniając politykę pamięci, lokalne działania oraz materialne niszczenie. Magdalena wystąpiła w panelu Nostalgia and Memoryscapes wraz z Ümitem Fıratem Açıkgözem (American University of Beirut), który przedstawił referat Monuments, Ruins, and the Making of the Future: The Crisis of Urban Memory in Early Republican Istanbul (1923–1949), oraz Bjornem Krondorferem (Northern Arizona University), który przedstawił temat Testimonial and Toxic Landscapes and Memory Objects. Wszystkie trzy referaty koncentrowały się na pamięci w konkretnych krajobrazach, gdzie indywidualne historie spotykają się z większymi projektami odbudowy przeszłości i przyszłości. Moderatorem panelu był Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński, Kraków).

Karina wystąpiła w panelu Conspiracy Theories, Myths, and Alternative Histories: Probing ‘Speculative Memories’ in Times of Crises, organizowanym przez Ilanę Hartikainen (Uniwersytet Helsiński). Jej referat Ghosts and Treasures: Stories about Post-War Property Changes in the Czech Borderlands poruszał temat, którym była zainteresowana od początku naszego wspólnego projektu, a mianowicie narracje o powojennych zmianach własności na czeskich ziemiach przygranicznych, które od dawna związane są z motywem poszukiwania skarbów – i jak ten motyw ewoluował. Ilana przedstawiła referat A Pseudohistorical Brotherhood: Pro-Russian Sentiment in Czech Political Rhetoric During Russia’s War in Ukraine, wprowadzając nas w pojęcie pseudohistorii i pokazując, jak panslawizm obecny (a częściej nieobecny) jest w współczesnych czeskich narracjach skrajnej prawicy. W panelu uczestniczyła także Jeanmarie Rouhier-Willoughby (University of Kentucky), która omawiała swoją nadchodzącą książkę o sakralnych krajobrazach w Zachodniej Syberii. Sesję moderowała Tatjana Menise (Uniwersytet w Tartu).

Karolina zaprezentowała się w ostatnim dniu konferencji, w panelu, który współorganizowała wraz z kolegami z projektu MEMPOP ERC StG realizowanego w Instytucie Etnologii Czeskiej Akademii Nauk. Panel prowadziła kierowniczka projektu, Johana Wyss. Wraz z Jitką Královą, Laurą Mafizzoli i Ioaną Brunet Karolina eksplorowała pytanie o pojednanie: kiedy pamięć wystarcza? Jej referat “My uncle used to collect everything. Now, I somehow admire him”: The Stories of Formerly German Objects Between State-Level Administration and Personal Narratives dotyczył codziennej etyki przechowywania, wyrzucania lub interpretowania przedmiotów złożonych historycznie. Prezentacja opierała się na studium przypadku z badań terenowych prowadzonych w Wałczu w Polsce. Ioana Brunet podzieliła się spostrzeżeniami ze wstępnych badań terenowych w rumuńskiej Bukowinie w referacie Oktoberfest in the East, podczas gdy Jitka i Laura podsumowały swoje badania: Laura w Gruzji, Gulag past presencing: Generational Memory and the Politics of Reconciliation in Georgia, badając historie reparacji za represje radzieckie, a Jitka w Czechach, Uprootedness as a symptom of marginalisation: Case study from the Ústecký region, gdzie analizowała, jak lokalna historia wysiedleń jest wykorzystywana do wyjaśniania rozwoju regionu.

Razem trzy prezentacje Magdaleny, Kariny i Karoliny odzwierciedlają kluczowe pytania, które stoją u podstaw pracy naszego zespołu badawczego: jak materialne pozostałości – czy to sakralna architektura, przedmioty traktowane jak skarby, czy codzienne rzeczy – kształtują doświadczenie po przesiedleniach? Jakie negocjacje etyczne, emocjonalne i polityczne pojawiają się, gdy ludzie stykają się z rzeczami pozostawionymi przez innych? I jak indywidualne historie, państwowe ramy oraz duchowe ślady łączą się w procesie tworzenia nowych społeczeństw? Te panele stanowiły cenną przestrzeń do testowania pomysłów, dopracowywania koncepcji i utrzymywania dialogu z naukowcami z różnych krajów i dyscyplin. Z niecierpliwością czekamy na kontynuację tych rozmów w nadchodzących miesiącach.

zdjęcia z 9. Dorocznej Konferencji Memory Studies Association

Dwie członkinie naszego zespołu badawczego – Karina Hoření i Magdalena Bubík – wykorzystały lato nie tylko na odpoczynek, ale także na intensywną pracę naukową i promocję naszego projektu. Na początku lipca wyruszyły z dwóch różnych miast – Magdalena z Krakowa, a Karina z Pragi – by spotkać się w jednym miejscu: na konferencji Slow Memory w Porto.

Wydarzenie zostało zorganizowane przez sieć COAST Action – SLOW MEMORY, która zrzesza badaczy i badaczki z różnych dziedzin humanistyki i nauk społecznych pod wspólnym hasłem: „zwolnij i poświęć czas, by dobrze pamiętać”. To przesłanie kształtowało cały przebieg konferencji, sprzyjając refleksji, współpracy i uważnemu podejściu do pamięci oraz historii.

Podczas konferencji Karina i Magdalena poprowadziły warsztat zatytułowany „Slow Memory in Photographs”. Uczestnicy pracując w małych grupach, analizowali pocztówki przedstawiające miejsca z naszych badań terenowych. Grupowali je według tematyki, a następnie tworzyli własne pocztówki, inspirowane atmosferą i doświadczeniem konferencji.

Warsztat odbył się w niezwykłym miejscu – dawnej fabryce lamp, obecnie zaadaptowanej na przestrzeń kulturalną Lino Cultural Space. W zajęciach wykorzystaliśmy również nowe technologie – mini drukarka pozwoliła na tworzenie zdjęć na miejscu, co pomogło uchwycić różne warstwy pamięci widoczne w tej przestrzeni. Nic dziwnego, że uczestnicy bez trudu rozpoznali „duchy” unoszące się w tym miejscu.

Pobyt Kariny i Magdaleny w Porto przyniósł nie tylko nowe, cenne kontakty i inspiracje, ale także porcję świeżej, oceanicznej energii – i mnóstwo pomysłów na kolejne badawcze inicjatywy.

Z przyjemnością informujemy, że od lipca tego roku nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, została mianowana na stanowisko profesorki Instytutu.

W polskim systemie akademickim istnieją dwa rodzaje profesury: tytuł profesora – najwyższe wyróżnienie naukowe przyznawane przez Prezydenta RP w uznaniu osiągnięć naukowych – oraz stanowisko profesora w instytucji akademickiej.

Nominacja Karoliny odnosi się do tego drugiego przypadku. Serdecznie gratulujemy Jej tego osiągnięcia i uznajemy je za ważny krok w jej dalszej drodze naukowej.