Aktualności

„Wandervogel” to dający do myślenia spektakl teatralny w reżyserii Jana Mocka, wystawiany obecnie w praskim teatrze Alfred ve dvoře. Pięciu aktorów, jedna scena i jedna niemal zapomniana historia Heinza Ruthy, czeskiego nacjonalistycznego przywódcy niemieckiego z północnych Czech, który popełnił samobójstwo po oskarżeniu o homoseksualizm. Ten wpis nie jest klasyczną recenzją teatralną. Zamiast tego Karolina zastanawia się, czego możemy się dowiedzieć ze spektaklu o złożoności nacjonalizmu, tożsamości i wpływie tłumionych pragnień, rzucając światło na mniej znany aspekt historii.

Link do wpisu na blogu Karoliny Ćwiek-Rogalskiej znajdą Państwo tutaj.

W styczniu Magdalena miała okazję podzielić się swoimi badaniami ze studentami historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jej zajęcia nosiły tytuł „Dziedzictwo regionów post-przesiedleniowych: kultura materialna i redefinicja przestrzeni”. Sesja stanowiła wprowadzenie do kluczowych koncepcji naszego projektu, w tym eksploracji widmontologii — teoretycznego podejścia stosowanego przez nasz zespół do badania regionów po przesiedleniach i ich transformacji. 

Czerpiąc ze swoich badań, Magdalena zilustrowała koncepcje recyklingu i redefinicji, ze szczególnym uwzględnieniem przestrzeni sakralnych w Pile i Libercu. Jej prezentacja podkreśliła, jak procesy te kształtują rozumienie krajobrazów po przesiedleniach. Zajęcia obejmowały także elementy interaktywne: analizę zdjęć i materiałów z badanych obszarów. Następnie odbyła się dyskusja. 

Zajęcia zapewniły wyjątkową okazję do zagłębienia się w zawiłości przesiedleń, pamięci i kultury materialnej, wyposażając ich w narzędzia umożliwiające lepsze zrozumienie trwałego wpływu procesów historycznych na współczesne przestrzenie.

Ta wzbogacająca sesja została zorganizowana we współpracy z dr. Kamilem Ruszałą z Instytutu Historii UJ, którego zaangażowanie nadało zajęciom nieoceniony wymiar interdyscyplinarny.

Z ogromną dumą i radością informujemy, iż 23 października 2024 roku odbyło się kolokwium habilitacyjne naszej kierowniczki, dr Karoliny Ćwiek-Rogalskiej. Podstawą dla wniosku o nadanie stopnia był cykl artykułów pt. „Recykling pamięci. Rola „poniemieckiej” materialności w kształtowaniu się kultur osadniczych na obszarach post-przesiedleniowych. Antropologiczne studium przypadku”. Komisja habilitacyjna jednogłośnie zawnioskowała o nadanie stopnia doktora habilitowanego, co nastąpiło uchwałą Rady Dyscypliny z dnia 25 listopada br.

Serdecznie gratulujemy i życzymy dalszych sukcesów!

Zespół Spectral Recycling rozpoczął wewnętrzne seminaria w nowym roku 15 stycznia 2025 r. sesją czytelniczą dotyczącą książki Christiane Hoffmann „Alles, was wir nicht erinnern: Zu Fuß auf dem Fluchtweg meines Vaters” (2022). Wydanie polskie „Czego nieużyty. Pieszo śladami ucieczki ojca” w tłumaczeniu Ewy Czerwiakowskiej ukazało się nakładem Ośrodka Karta w zeszłym roku.

Niniejsza lektura należy do najnowszych relacji z przeżyć niemieckich przesiedleńców i ich dzieci. Po śmierci ojca Hoffmann zdecydowała się przejść drogą, którą jej rodzina uciekała przed Armią Czerwoną zimą 1945 roku. Wyruszając ze swojej wsi Rosenthal (obecnie Różyna) na Dolnym Śląsku, podążała śladami wypędzonych do Křižovatki w dzisiejszych Czechach, obejmującymi prawie 550 kilometrów na zachód. Podczas tej podróży starała się zbadać wpływ historii na życie jej rodziny i innych wypędzonych Niemców. Poruszyła także kwestie niemieckiej pamięci, winy i odpowiedzialności.

Nasz zespół zgłębił temat traum dziedziczonych i portretu regionów powysiedleniowych, skupiając się na Polsce i Czechach. Zastanawialiśmy się, jak podróż Hoffmann wygląda w porównaniu z naszymi własnymi doświadczeniami z pracy w terenie. Dyskusja okazała się zarówno wnikliwa, jak i wzbogacająca.

Ponieważ cały nasz zespół wziął udział w konferencji „Memory and Populism from Below”, skorzystaliśmy z okazji, aby spotkać się po raz ostatni w grudniu 2024 roku w Pradze.

Pomimo napiętego harmonogramu konferencji udało nam się także odbyć kilka spotkań projektowych. Poświęciliśmy trochę czasu, aby spojrzeć wstecz na to, co osiągnęliśmy w 2024 r. i sporządziliśmy plany na 2025 r. 

W 2024 roku każdy z nas spędził kilka tygodni na badaniach terenowych. Jako zespół opublikowaliśmy sześć artykułów w czasopismach akademickich. Na spotkaniu w Greifswaldzie wczesną jesienią przygotowaliśmy fundamenty dla naszej przyszłej książki.

W 2025 roku będziemy stopniowo kończyć badania terenowe i skupiać się na pracy nad książką. Oprócz spotkania poświęconego planowaniu odbyliśmy także seminarium spacerowe w praskim parku Stromovka, podczas którego omawialiśmy szersze tematy związane z naszymi badaniami. Mglista grudniowa pogoda zainspirowała nas do myślenia o widmontologii i zrobienia kilku stylowych zdjęć.

Michal Korhel obronił z sukcesem pracę doktorską na Uniwersytecie w Lipsku w porozumieniu cotutelle z Uniwersytetem J. E. Purkyně w Uściu nad Łabą. Tytuł jego pracy brzmiał: „An der Grenze der Nation: Deutsch-tschechische Kinder in der Nachkriegstschechoslowakei, 1945-1960”. Tematyka pracy rzuca światło na doświadczenia czesko-niemieckich dzieci żyjących w Czechosłowacji po II wojnie światowej, oferując cenny wgląd w kontekst historyczny, społeczny i kulturowy tamtych czasów.

Życzymy Michalowi dalszych sukcesów w pracy naukowej.

W dniach 6-8 grudnia 2024 w Big Book Cafe MDM odbyło się wydarzenie „Między nami mówiąc: Festiwal spraw polsko-niemieckich”. Ten trzydniowy festiwal, wspierany przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej, poprzez książki, debaty i spektakle przybliżał ważne tematy wspólne dla Polaków i Niemców.

Jednym z kluczowych wydarzeń festiwalu była debata „Odzyskane – utracene. O ziemiach, rzeczach i losach”, skupiająca się na powojennych zmianach granic polsko-niemieckich, które doprowadziły do ​​​​przymusowych migracji, przesiedleń i ich bieżących konsekwencji społecznych. Wśród gości była nasza kierowniczka, Karolina. Dołączyła do prof. Maren Röger z Uniwersytetu w Lipsku i dziennikarki Nancy Waldmann podczas emocjonującej dyskusji, którą moderowała Dominika Buczak, autorka „Całe piękno świata”, powieści poświęconej splotom historii polskich i niemieckich rodzin.

W dyskusji poruszano kwestię pamięci o wypędzeniach i przesiedleniach w społeczeństwie polskim i niemieckim, odnosząc się do mitów i faktów związanych z tym okresem. Dała ona głęboki wgląd w to, jak wydarzenia z przeszłości kształtują obecne stosunki polsko-niemieckie, trwające wysiłki na rzecz pojednania i zrozumienia tych historii oraz w jaki sposób są one instrumentalizowane w dyskursach populistycznych po obu stronach.

Nagranie ze spotkania można zobaczyć na profilu Facebook Big Book Cafe.

W najnowszym numerze czasopisma Historický časopis można znaleźć artykuł Michala Korhela pt. „Povojnová migrácia na Slovensku: perspektíva osídlencov a ich detí v Handlovej”.

Procesy migracyjne po II wojnie światowej wywarły ogromny wpływ na społeczeństwa w całej Europie. Odrodzona powojenna Czechosłowacja nie była wyjątkiem. Władze czechosłowackie wykorzystały migrację przymusową i dobrowolną jako narzędzie do osiągnięcia jednolitego narodowo społeczeństwa czeskiego i słowackiego. W porównaniu do wcześniejszych badań skupiających się na konsekwencjach migracji powojennych na ziemiach czeskich i w południowej Słowacji, obecne badania eksplorują społeczne aspekty procesów migracyjnych na przykładzie Handlovej – miasta górniczego położonego w środkowej Słowacji. Pierwotnie miasto w przeważającej mierze niemieckie, pod koniec II wojny światowej i w jej następstwie stało się miastem osadników. Za pomocą badań archiwalnych i wywiadów zbadano migracje po II wojnie światowej z perspektywy osadników i ich dzieci, powszechnie niedostatecznie reprezentowanych w istniejących badaniach. Kim byli osadnicy w Handlovej i jakie problemy napotkali w życiu codziennym po przybyciu?

Choć uważano ich za Słowaków, do Handlovej przybyli z różnych krajów, a co za tym idzie, z różnych środowisk kulturowych. Razem z częścią pierwotnej populacji stworzyli dość heterogeniczne społeczeństwo składające się z mniejszych społeczności opartych na kraju pochodzenia. Ta heterogeniczność znalazła odzwierciedlenie w codziennym życiu osadników w Handlovej i doprowadziła do napięć i konfliktów społecznych. Zostały one dodatkowo zintensyfikowane poprzez politykę władz państwowych, które zapewniały zróżnicowane wsparcie materialne osobom różnego pochodzenia. Z drugiej strony to powszechna profesja górnicza pomagała osadnikom nawiązywać kontakty społeczne i dostosowywać się do lokalnego środowiska społecznego.

Link do artykułu znajdą Państwo tutaj.

Relacjonowanie historii to coś więcej niż tylko opisywanie przeszłości. Chodzi o budowanie mostów do teraźniejszości, odkrywanie czynników wpływających na współczesną tożsamość i badanie, w jaki sposób historia – i sposób, w jaki ją opowiadamy – kształtuje dzisiejsze społeczności zarówno w skali mikro, jak i makro. Jak zatem dziennikarze znajdują tematy, weryfikują wiedzę i tworzą treści, które trafiają w gust nie tylko pasjonatów historii? Jak wielkie narracje, w tym tworzone przez wiodące instytucje, wpływają na język historii w mediach? Jak narzędzia akademickie można wykorzystać poza środowiskiem akademickim i gdzie występują napięcia między środowiskiem akademickim a literaturą faktu?

Takie były tematy seminarium AI and History Reporting zorganizowanego przez Instytut Reportażu i Niemieckie Stowarzyszenie Dziennikarzy. Dwudziestu dziennikarzy z Polski i Niemiec zajmujących się reportażem historycznym, zarówno w mediach lokalnych, jak i mainstreamowych, miało okazję wziąć udział w anglojęzycznym seminarium dla dziennikarzy, które odbyło się w dniach 21–26 listopada 2024 r. w Poznaniu.

Karolina zaproponowała krótki warsztat pt. „How to approach German ghosts? Writing hauntologies”. Zaczęła od tego, jak zwykle myślimy o duchach, czyli jak o metaforze lub środku narracyjnym. Czy jednak można do nich podejść metodami etnograficznymi lub antropologicznymi? Podczas spotkania uczestnicy dowiedzieli się o widmontologii, alternatywnej ontologii, języku duchów i wspólnie zastanawiali się, jak może to wpłynąć na nasze praktyki pisarskie.

Na początku grudnia cały nasz zespół miał okazję uczestniczyć w konferencji Memory and populism from the margins, która odbyła się w Pradze. Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach projektu ERC Memory and Populism from Below (MEMPOP), kierowanego przez Johanę Wyss z Instytutu Etnologii Czeskiej Akademii Nauk. Uczestnicy z całej Europy i spoza niej zebrali się na sesjach w pięknej neorenesansowej Willi Lanna, będącej własnością Czeskiej Akademii Nauk.

Karina wygłosiła angażującą uczestników prezentację, aby dowiedzieć się, dlaczego i w jaki sposób mieszkańcy regionów Republiki Czeskiej po wysiedleniach są często postrzegani jako szczególnie podatni na populizm.

Michal przyglądał się budowie lapidariów, miejsc gromadzenia i eksponowania historycznych kamiennych elementów architektury (m.in. fragmentów nagrobków cmentarnych), poświęconych byłym niemieckim mieszkańcom Pomorza Zachodniego, zastanawiając się, czy zjawisko to można uznać za modę.

Karolina z kolei podkreśliła, jak wydarzenia z przeszłości i teraźniejszości mogą przenikać się z narracjami kolejnych pokoleń osadników na polskich „Ziemiach Odzyskanych”, mających korzenie rodzinne na Kresach Wschodnich. Magdalena natomiast pilnie notowała, szukała inspiracji i zastanawiała się, w jaki sposób te dyskusje mogłyby pomóc jej w badaniach skupionych na sacrum.

Nasz zespół dodatkowo wzmocnił udział Ewy Wróblewskiej-Trochimiuk z Instytutu Slawistyki PAN, w którym afiliowany jest nasz projekt. Prezentacja Ewy skupiała się na Belgradzie i oferowała wgląd w to, w jaki sposób strategie wizualne są wykorzystywane do promowania populistycznych narracji w Serbii. Byliśmy wdzięczni za obecność Ewy, ponieważ słuchanie różnorodnych perspektyw zawsze wzbogaca – zwłaszcza, że ​​kwestie bałkańskie były powracającym tematem podczas całej konferencji.

Dyskusje naturalnie wykraczały poza sesje i trwały w przerwach. Choć Bałkany nie są może głównym obszarem naszych badań, całym sercem wspieramy Ewę i jej współpracowników w ich pracy.

Konferencja nie tylko zainspirowała do wnikliwej refleksji nad naturą populizmu i jego różnorodnymi przejawami, ale także dostarczyła cennych informacji na temat przemian obszarów powysiedleniowych po 1945 roku. Jesteśmy wdzięczni, że mogliśmy być częścią tego wydarzenia i życzymy zespołowi projektowemu MEMPOP owocnych badań. Mamy nadzieję, że to dopiero początek naszej współpracy i nie ostatnia okazja do nawiązania kontaktu.