Aktualności

Z przyjemnością informujemy, że od lipca tego roku nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, została mianowana na stanowisko profesorki Instytutu.

W polskim systemie akademickim istnieją dwa rodzaje profesury: tytuł profesora – najwyższe wyróżnienie naukowe przyznawane przez Prezydenta RP w uznaniu osiągnięć naukowych – oraz stanowisko profesora w instytucji akademickiej.

Nominacja Karoliny odnosi się do tego drugiego przypadku. Serdecznie gratulujemy Jej tego osiągnięcia i uznajemy je za ważny krok w jej dalszej drodze naukowej.

Jak wystawić koniec Prus Wschodnich?

To pytanie podjął zespół Teatru Jaracza w Olsztynie. Akcja rozgrywa się w mieście, które kiedyś należało do Niemiec – i w teatrze pierwotnie zbudowanym jako Treudanktheater, aby uczcić zwycięstwo plebiscytowe Niemiec w latach 20. – a sztuka rozgrywa się w przestrzeni bogatej w historyczne warstwy. Ponownie otwarta jako polska scena w 1945 roku, miejsce to staje się przejmującym tłem dla All for Nothing, powieści Waltera Kempowskiego ożywionej przez reżyserkę Weronikę Szczawińską.

Sztuka opowiada historię pruskiej szlachty i ich sąsiadów, którzy stają w obliczu upadku swojego świata w brutalnej zimie 1945 roku. Karolina Ćwiek-Rogalska pojechała do Olsztyna, aby zobaczyć, jak ta apokalipsa została przeniesiona na scenę i co oznacza jej wystawianie w miejscu, które ma tak złożoną przeszłość.

Link do wpisu na blogu znajdą Państwo tutaj.

Pod koniec czerwca Magdalena Bubík wzięła udział w seminarium zorganizowanym przez badaczy z Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Weekendowe spotkanie miało formę intensywnych warsztatów: uczestnicy przesyłali wcześniej swoje prace w toku, które następnie były omawiane w grupie. Na seminarium pojawiły się rozdziały rozpraw doktorskich, szkice książek i wstępne wersje artykułów.

Magdalena miała okazję zaprezentować swój artykuł na temat kościoła św. Janów w Pile. Kościół ten pojawiał się już wcześniej w naszych wpisach, ponieważ jest ściśle związany z jej zainteresowaniami badawczymi. Do połowy XIX wieku był on jedynym kościołem w mieście. Podobnie jak wiele innych budynków, został zniszczony podczas tzw. „wyzwolenia” miasta w 1945 roku, a trzydzieści lat później całkowicie rozebrany. Dziś w jego miejscu stoi Hotel Gromada.

Chociaż był to kościół katolicki, Magdalena – prowadząca badania nad społecznościami protestanckimi – poczuła potrzebę napisania o nim. Nie tylko ze względu na jego znaczenie religijne, lecz także dlatego, że jego historia odzwierciedla losy mieszkańców Piły i głębokie zmiany, jakich doświadczyli. Wymiana ludności – głównie protestanckich Niemców na katolickich Polaków – sprawiła, że kościół ten był postrzegany jako „bastion” polskości w okresie pruskiej i niemieckiej administracji. Dziś budynku już nie ma. W jego miejscu stoi hotel, który również ma nawiązywać do przeszłości. Prezentacja artykułu podczas seminarium okazała się wyjątkowo cenna: dyskusja przyniosła wiele spostrzeżeń, sugestii i konstruktywnych uwag, które pomogą w ostatecznym kształcie pracy Magdaleny. W gronie mentorów znaleźli się historycy: Barbara Klich-Kluczewska (Uniwersytet Jagielloński), Katarzyna Stańczak-Wiślicz (Uniwersytet Warszawski), Dobrochna Kałwa (Uniwersytet Warszawski), Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński) oraz Tomáš Pavlíček (Instytut Masaryka i Archiwum Czeskiej Akademii Nauk).

Na wyjątkowość tego doświadczenia wpłynęło także miejsce seminarium. Odbyło się ono w malowniczej Lanckoronie, tuż pod Krakowem, co stworzyło idealne tło do pogłębionych rozmów i refleksji. Otoczeni spokojnym krajobrazem uczestnicy mogli zanurzyć się nie tylko w teksty, ale także w atmosferę sprzyjającą rodzeniu się nowych pomysłów.

Na początku czerwca nasza badaczka, Karina Hoření, miała okazję zaprezentować swoją pracę w Pradze. Wzięła udział w sympozjum „Tekst, Tekstylia, Kontekst”, które odbyło się w Instytucie Literatury Czeskiej Czeskiej Akademii Nauk w dniach 11–13 czerwca.

Jej prezentacja zatytułowana „Dywany z Liberca: Ręczne wiązanie dywanów między kulturą czeską a niemiecką” była studium przypadku dywanu z Maffersdorfu/Vratislavic, który został wyprodukowany w latach 20. XX wieku, zaginął po wojnie, a następnie został odrestaurowany i wystawiony w lokalnej bibliotece.

To studium przypadku zostało zaprezentowane obok innych fascynujących wystąpień na temat historycznego i politycznego znaczenia technik tekstylnych oraz ich odzwierciedlenia w literaturze.

Uczestnicy nie tylko rozmawiali o tworzeniu tekstyliów, ale także spróbowali swoich sił w technice haftu, odkrywając jej potencjał do budowania dialogu i kobiecej solidarności.

Po raz czwarty odbył się marsz studencki z Postoloprt (dawniej niemieckiego Postelbergu) do Žatca (dawniej niemieckiego Saazu) w Czechach, upamiętniający ofiary powojennej przemocy wobec miejscowej ludności niemieckojęzycznej. Wśród około 200 uczestników znaleźli się przedstawiciele mediów zarówno z Czech, jak i Niemiec. W marszu wziął również udział nasz badacz, Michal Korhel, który zajmuje się kulturą pamięci w czeskim regionie przygranicznym w kontekście powojennej przemocy wobec ludności niemieckiej. Blisko 20-kilometrowa trasa była okazją do wielu rozmów, podczas których Michal dzielił się swoimi obserwacjami i doświadczeniami z badań.

Jedna z tych rozmów została później przedstawiona w artykule zatytułowanym „Die Wanderer von Postelberg: Wie junge Tschechen an ein Massaker an Sudetendeutschen nahe dem Erzgebirge erinnern.” Artykuł podkreśla znaczenie zaangażowania młodego pokolenia w historię jako drogę do większego zrozumienia i budowania wspólnej kultury pamięci. Michal został w nim przywołany jako ekspert w dziedzinie kultury pamięci, zwracając uwagę na jej zróżnicowanie – zwłaszcza na poziomie lokalnym. Choć w Czechach dominuje dziś przekonanie potępiające powojenną przemoc wobec Niemców, nie zawsze znajduje ono odzwierciedlenie w społecznościach lokalnych. Przejawem tego są m.in. trudności związane z tworzeniem miejsc pamięci poświęconych ofiarom.

Tekst w języku niemieckim dostępny jest tutaj.

To tytuł nowo opublikowanego numeru specjalnego czasopisma Sprawy Narodowościowe. Seria nowa, redagowanego przez naszych badaczy: Karolinę Ćwiek-Rogalską i Michala Korhela. To, co zaczęło się jako abstrakt przygotowany na VI Kongres Polonoznawczy, który odbył się w marcu 2024 roku, przekształciło się w publikację oferującą cenne spostrzeżenia na temat tego, jak różne społeczności radzą sobie z narracjami historycznymi i tożsamością kulturową w zmieniających się realiach narodowych i kulturowych.

Zaproszeni badacze z różnych dyscyplin przygotowali artykuły analizujące złożone relacje między pamięcią, tożsamością a dziedzictwem w regionach, gdzie przemieszczenia ludności – takie jak powojenne przesiedlenia i zmiany granic – odcisnęły trwałe piętno na krajobrazie kulturowym. Autorzy badają, w jaki sposób lokalne społeczności rekonstruują i reinterpretują swoje historie poprzez różne formy ekspresji, w tym folklor, pomniki, teatr oraz wystawiennictwo muzealne.

Mamy nadzieję, że numer ten przyczyni się do pogłębienia wiedzy o dynamice życia społecznego w kontekstach powysiedleńczych Europy Środkowo-Wschodniej – i nie tylko.

W numerze znajdują się następujące artykuły:

• Veronika Kupková – To See the Unseen: From History Books to Learning from the Landscape
  O tym, jak nauka „czytania” krajobrazu w Czechach po przesiedleniach może pomóc w lepszym zrozumieniu historii.
• Anna Kurpiel – Lower Silesian Costume: Transposition of Prewar Heritage Within Folkloristic and Regional Frameworks
  O tym, jak folklorystyczne praktyki w powojennym Dolnym Śląsku przekształcają i reinterpretują przedwojenne dziedzictwo kulturowe.
• Michal Korhel – German Ghosts Haunting Slovak Theater: The Role of Drama in the Slovak Culture of Remembrance
  O roli teatru w upamiętnianiu historii wysiedleń w słowackich regionach dotkniętych przemieszczeniami ludności.
• Agata Tumiłowicz-Mazur – Unsettled: Movable Monuments at the Cusp of German and Polish Heritage
  O tym, jak ruchome obiekty i pomniki w powojennym Śląsku mogą same „opowiadać” o złożonym dziedzictwie niemiecko-polskim.
• Petr Wohlmuth – Veterans Day Celebration in a Hlučín Village: A Unique “Confirmatory” Military Reenactment Event
  O unikalnym wydarzeniu rekonstrukcyjnym w Czechach, które ujawnia dysonujące dziedzictwo wojenne i lokalną pamięć historyczną.
• Agnieszka Pufelska – The Museum Appropriation of German Cultural Heritage: A Case Study of Allenstein/Olsztyn
  O tym, jak w byłych Prusach Wschodnich tworzono muzea opierające się na przejętym dziedzictwie niemieckim, po włączeniu tych terenów do Polski.
• Maciej Zawistowski – The Process of Adaptation and Assimilation after 1957 as Remembered by the Descendants of the Czech Brethren in Lower Silesia
  O tym, jak potomkowie Braci Czeskich na Dolnym Śląsku pamiętają proces adaptacji i asymilacji po przesiedleniach.

Dodatkowo numer zawiera tekst retrospektywny. Ponieważ czasopismo zostało założone w 1927 roku, każdy numer zaprasza jednego autora do odniesienia się do artykułu z okresu międzywojennego. W tym numerze członkini naszego zespołu, Karina Hoření, podejmuje dialog z tekstem Wacława Junoszy z 1929 roku, dotyczącym relacji czesko-niemieckich, analizując, jak te kwestie prezentują się w świetle dzisiejszej wiedzy:

• Karina Hoření – From Greatness to Ruins: The Hundred Years Between “The German Minority in Czechoslovakia” by Wacław Junosza (1929) and the Present
  Refleksja nad zmianą postrzegania mniejszości niemieckiej w Czechosłowacji na przestrzeni ostatnich stu lat.

W numerze znalazły się także dwie recenzje książek, obie dotyczące zagadnienia dziedzictwa po migracjach:

• Magdalena Bubík recenzuje książkę Porządek rzeczy: Relacje z przedwojennymi przedmiotami na Ziemiach Zachodnich autorstwa Anny Kurpiel i Katarzyny Maniak.
  Książka analizuje, jak przedmioty z przeszłości funkcjonują w pamięci mieszkańców Ziem Zachodnich.
• Kamila Fiałkowska recenzuje książkę Koloniści z Rio Claro: Społeczno-językowe światy polskich osadników w południowej Brazylii autorstwa Karoliny Bielenin-Lenczowskiej.
  To studium opisujące, jak migracja wpłynęła na życie, język i tożsamość polskich osadników w Brazylii.

Cały numer dostępny jest bezpłatnie w otwartym dostępie na platformie czasopisma.

Serdecznie dziękujemy wszystkim autorom za ich kreatywność, cierpliwość i zaangażowanie. Wasza praca była nieoceniona przy powstawaniu tego numeru.

Z przyjemnością informujemy, że nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, została niedawno głosem eksperckim w de Volkskrant, jednej z wiodących gazet w Holandii. W specjalnym raporcie upamiętniającym 80. rocznicę przesunięcia granic Polski na zachód Karolina rozmawiała z Arnoutem le Clercqiem o widmowych wymiarach okresu po przesiedleniu — w jaki sposób echa straty, pamięci i przeszłości nadal kształtują teraźniejszość. Mówiła o tym, w jaki sposób koniec II wojny światowej nie tylko zmienił granice, ale także wyrwał z korzeniami miliony istnień. W artykule wyjaśniła, w jaki sposób nie tylko władze, ale także ludzie poddani tym zmianom, zareagowali na przymusową migrację. Artykuł podkreśla również nasze trwające badania nad spuścizną okresu po przesiedleniu w Europie Środkowej — przyglądając się, w jaki sposób historia nawiedza przestrzeń, kulturę materialną i życie mieszkańców dzisiaj. Artykuł mogą Państwo przeczytać (w języku niderlandzkim) tutaj.

Wpis na blogu gościnnie przygotował Mariusz Fornagiel, doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tekst zagłębia się w sensoryczne doświadczenie granicy polsko-słowackiej, podkreślając niuanse natury granicy jako czegoś więcej niż tylko fizycznego rozgraniczenia. Zamiast tego jest ona przedstawiana jako przestrzeń ukształtowana przez codzienne praktyki i interakcje międzyludzkie, która wykracza poza jej polityczne znaczenie. Granica jest tu opisana jako historycznie niewidoczna, płynnie łącząca się z krajobrazem językowym, wizualnym, który definiuje region. Jednak zmiany w dynamice politycznej spowodowały zwiększoną świadomość granicy, oznaczając ją jako widoczny i uregulowany podział. Mariusz zagłębia się w to, jak granica była postrzegana, odczuwana i jaki sens nadawały jej osoby zamieszkujące w pobliżu, rzucając światło na wieloaspektową naturę doświadczenia granicy.

Link do wpisu na blogu znajdą Państwo tutaj.

Nasza współpraca z Muzeum Pomorza w Greifswaldzie w Niemczech trwa. Po zeszłorocznym spotkaniu roboczym nasz badacz, Michal Korhel, powrócił tam, aby zaprezentować wyniki swojej najnowszej pracy. W swojej prezentacji Michal skupił się na regionie Pomorza, w szczególności odnosząc się do tematu „duchów niemieckich”, które rzekomo nawiedzają mieszkańców Goleniowa. Przedstawił różne przykłady niemieckiego dziedzictwa kulturowego zachowanego w mieście i zbadał, w jaki sposób lokalni mieszkańcy angażują się w to dziedzictwo i reagują na nie dzisiaj. Późniejsza dyskusja stworzyła cenną okazję do porównania tych doświadczeń z doświadczeniami innych regionów dotkniętych przymusowym przesiedleniem poprzednich populacji. Chcielibyśmy podziękować Muzeum – a w szczególności Dorocie Makrutzki – za zaproszenie i wsparcie.
 

Zapraszamy do obejrzenia krótkiego filmu stworzonego przez Polską Akademię Nauk, w którym Karolina opowiada o tym, co robimy w ramach projektu. Film został nakręcony w Warszawie, co jest dość nietypowe. Skąd się wzięło widmowe piękno stolicy Polski? Oto link, pod którym mogą Państwo zobaczyć więcej!