Aktualności

Gdy zima zamieniła się w wiosnę, większość naszej energii poświęciliśmy intensywnej pracy terenowej — podróżom, obserwacjom, rozmowom i odkryciom. Aby się zregenerować i zastanowić, 23 kwietnia zorganizowaliśmy wewnętrzne seminarium, na którym podzieliliśmy się naszymi ostatnimi doświadczeniami i spostrzeżeniami z terenu.

Michal przedstawił swoje podróże do Czech i Słowacji, gdzie zgłębiał tematy istotne dla jego szerszych badań nad polsko-słowackimi krajobrazami pamięci. Na Słowacji spędził kilka tygodni, tropiąc ślady różnorodnego dziedzictwa niemieckiego, zagłębiając się w lokalne historie w Hauerlandzie i ich ciągłą obecność w narracjach kulturowych. Mogą Państwo przeczytać więcej o jego podróżach tutaj i tutaj.

Magdalena kontynuowała swoje badania terenowe w Pile w Polsce, skupiając się na dawnych obiektach protestanckich i ich transformacji — szczególnie w trakcie Wielkiego Postu. Jej praca odkryła inne wymiary tego, w jaki sposób te przestrzenie są poddawane recyklingowi, reinterpretowane lub cicho pozostają w tle współczesnego życia religijnego społeczności protestanckich i katolickich. Podsumowała to w jednym z postów.

Tymczasem Karolina wróciła do powiatu wałeckiego, gdzie współpracowała z Muzeum Ziemi Wałeckiej nad nową stałą wystawą, a także przeprowadzała wywiady, aby pogłębić naszą wiedzę na temat dziedzictwa regionalnego i jego żywej pamięci. Ona i Magdalena mogły się nawet spotkać osobiście — rzadki i mile widziany moment wspólnej pracy terenowej.

Słyszeliśmy również o nowościach od Karin, która reprezentowała nasz zespół na konferencji REECAS w Seattle. Jej refleksje wywołały dyskusję na temat tego, jak komunikować naszą pracę skupioną na Europie Środkowej szerszej międzynarodowej publiczności i jak tematy pamięci, przesiedleń i dziedzictwa rezonują w różnych regionach.

Ta energetyzująca sesja przypomniała nam, jak bardzo nasze badania są ze sobą powiązane, nawet gdy pracujemy w różnych miejscach i nad różnymi tematami. Praca terenowa zabiera nas w świat — ale seminaria takie jak to ponownie nas jednoczą. I tak — dobrze jest rozmawiać!

Na początku kwietnia Karina Hoření miała okazję zaprezentować wyniki swoich badań w Seattle. Coroczna konferencja Northwest Regional Conference for Russian, East European and Central Asian Studies (REECAS) na Uniwersytecie Waszyngtońskim gromadzi naukowców z Zachodniego Wybrzeża i Europy. Karina przedstawiła studium przypadku Gustava i Adolfa – dwóch mężczyzn narodowości niemieckiej, którzy próbowali odzyskać skonfiskowaną własność. Karina wykorzystuje ich przypadki, aby zilustrować różnice między czeskimi i słowackimi regionami po przesiedleniach. Prezentowanie naszego projektu poza Europą Środkową zawsze stanowi wyzwanie i cenne jest uzyskanie opinii zwrotnej i znalezienie wspólnych tematów z naukowcami z różnych regionów.

 

Pod koniec kwietnia Magdalena miała okazję zaprezentować swoje badania studentom Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Karola w Pradze. Podczas wykładu przedstawiła cele swojego projektu doktorskiego i podzieliła się spostrzeżeniami na temat pracy nad pozostałościami niemieckich kościołów protestanckich na obszarach po przesiedleniach w ramach grantu Spectral Recycling.

Wykorzystując wybrane studia przypadków i materiały wizualne – w tym zdjęcia i teksty z badań terenowych – Magdalena zilustrowała, w jaki sposób pamięć i dziedzictwo materialne przecinają się w przestrzeniach przekształconych przez przesiedlenia. Wykład zakończył się angażującą dyskusją, podczas której studenci przedstawili przemyślane refleksje i pytania na ten temat.

Wydarzenie było możliwe dzięki wsparciu dra Tomáša Pavlíčka, wykładowcy na Uniwersytecie Karola i badacza w Instytucie Masaryka i Archiwum Czeskiej Akademii Nauk.

Chociaż region Hauerland był historycznie zdominowany przez ludność niemiecką, obejmował również słowackie wioski. W rezultacie osadnictwo niemieckie na tym obszarze można podzielić na kilka odrębnych stref. Nasz badacz, Michal Korhel, wcześniej prowadził badania terenowe w okolicach Handlovej, jednak niedawno odwiedził Nitrianske Pravno i okoliczne wioski, gdzie napotkał rzeczywistość nieznaną z jego wcześniejszych badań: widoczną obecność niemieckiego dziedzictwa w przestrzeni publicznej.
 

Podczas II wojny światowej obszar ten był znany z silnego oporu antyfaszystowskiego, prowadzonego przez miejscowych Niemców o sympatiach komunistycznych – szczególnie ze wsi Malinová – którzy walczyli w Słowackim Powstaniu Narodowym (SNP), a później jako partyzanci. Ich dziedzictwo jest dziś uczczone w Malinovej pomnikiem w centrum wsi. W pobliżu znajduje się również bunkier „partyzancki”, który prawdopodobnie nigdy nie był używany przez partyzantów, ale służył jako schronienie dla miejscowej ludności cywilnej. Ze względu na bliskość wsi, po wojnie stał się miejscem pamięci. Dwa razy w roku lokalni mieszkańcy gromadzą się tam, aby upamiętnić opór przeciwko faszyzmowi.
 

Pomnik również zajmuje ważne miejsce w centrum wsi Nitrianske Pravno. Dzieli on jednak przestrzeń – i być może symboliczne znaczenie – z pomnikiem poświęconym miejscowym mieszkańcom, którzy zginęli w I wojnie światowej, na którym znajdują się wyłącznie niemieckie inskrypcje. Tuż za nim znajduje się muzeum lokalnej kultury niemieckiej. Niemieckie inskrypcje można znaleźć również w kościołach, zarówno w Nitrianske Pravno, jak i w sąsiednich wioskach, takich jak Malinová i Tužina. Michal odwiedził też lokalne cmentarze, gdzie znalazł wiele niemieckich nagrobków i pomników upamiętniających niemiecką ludność regionu.
 

Rozległe pozostałości niemieckiego dziedzictwa w Nitrianske Pravno i okolicach przywołują również wspomnienia okresu powojennego, kiedy to majątek konfiskowano miejscowym Niemcom i redystrybuowano Słowakom – niektórzy z pobliskich wiosek, inni z Węgier, Polski, Rumunii lub Rusi Podkarpackiej. W niemal każdym wywiadzie, jaki przeprowadził Michał podczas swojej wizyty, mieszkańcy wyrażali, że powojenne uregulowanie własności nie zostało zapomniane i nadal wpływa na relacje między mieszkańcami tego obszaru.

Wśród niektórych Polaków krąży popularna — choć myląca — opinia: że Czesi to w gruncie rzeczy „mali Niemcy”, a Republika Czeska jako niepodległe państwo tak naprawdę nigdy nie istniała.

W 69. odcinku podcastu Czechostacja Karolina Ćwiek-Rogalska wraz z Jakubem Medkiem zgłębiają długie i skomplikowane relacje między ziemiami czeskimi a ich sąsiadami na przestrzeni ponad tysiąca lat.

Nie ma w tej rozmowie prostych i jednoznacznych odpowiedzi – już sama definicja Niemca, tak jak rozumie się ją współcześnie, w historii Czech nie ma wielkiego sensu. Nie sprawdzają się też współczesne analogie do różnego rodzaju historycznych bytów politycznych czy idei. Sama materia zagadnienia jest wyjątkowo zagmatwana, ale przez to niezwykle ciekawa.

Dyskusja obejmuje temat Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Habsburgów oraz to, dlaczego Jan Žižka był postrzegany jako bohater przez Niemców XIX wieku. Jeśli szukasz opowieści, która podważa narodowe mity i głęboko wchodzi w historię Europy Środkowej — ten odcinek jest dla Ciebie.

Link do podcastu znajdą Państwo tutaj.

Wiosną Magdalena Bubík kontynuowała badania terenowe w Pile, odkrywając nowe warstwy lokalnej pamięci i dziedzictwa. W marcu i kwietniu przeprowadziła serię dogłębnych wywiadów i wizyt terenowych, co doprowadziło do kilku fascynujących odkryć.

Jedną ze szczególnie ciekawych informacji, na którą się natknęła, była historia misy chrzcielnej z dawnego kościoła protestanckiego. Podczas jednej z rozmów z mieszkańcami Piły Magdalena mogła zobaczyć polerowaną mosiężną misę chrzcielną. Nikt nie wie dokładnie, z którego kościoła pochodzi, a może to właśnie Magdalena będzie w stanie się tego dowiedzieć?

W ramach szerszych badań Magdalena zbadała różne części miasta, w tym Park Miejski im. Stanisława Staszica w Pile, gdzie znajduje się jego pomnik. Urodzony w Pile i ochrzczony tam w 1755 r. Staszic był księdzem, myślicielem oświeceniowym i ważną postacią w polskiej historii intelektualnej. Po 1945 roku stał się jednym z symboli często przywoływanych jako dowód „polskiego charakteru” miasta.

Pomimo zgromadzenia bogatego materiału, badania Magdaleny trwają. Mając wiele otwartych pytań, z niecierpliwością oczekuje kolejnych podróży i dalszych możliwości pogłębienia naszej wiedzy na temat złożonej przeszłości Piły.

Czy istnieje coś bardziej kontrastującego niż Arizona i Sudety? W tym wpisie na blogu Karina Hoření podkreśla zaskakujące paralele między tymi dwoma regionami. Zaczyna od koncepcji „pogranicza”, terminu odnoszącego się do obu obszarów, i ujawnia, że ​​ich podobieństwa wykraczają poza język. Stosując ideę kolonializmu osadniczego, pokazuje, jak oba regiony działały zgodnie z jego zasadami, w tym wysiedleniem ludności, ideą „Dzikiego Zachodu”, utopijnymi ideałami, kontrolą, zmianą nazw i zapomnieniem.
Link do wpisu blogowego znajdą Państwo tutaj.

Z dumą informujemy, że nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, została uhonorowana tytułem Ambasadorki Wałcza, przyznanym przez gminę Wałcz w uznaniu jej wybitnych zasług w badaniu i ochronie historii i dziedzictwa regionu.

Wyróżnienie zostało wręczone podczas Gali Liderów 2025, corocznej uroczystości odbywającej się 7 marca w Wałeckim Centrum Kultury. Wydarzenie to miało na celu uhonorowanie osób i instytucji, których poświęcenie, pasja i codzienna praca przyczyniają się do rozwoju i niepowtarzalnego charakteru miasta. Nagrody przyznano w kilku kategoriach, w tym inicjatyw społecznych, kulturalnych, edukacyjnych i biznesowych.

Karolina otrzymała nagrodę za szeroko zakrojone badania nad lokalną przeszłością — pracę, którą kontynuuje w ramach naszego projektu. Serdecznie gratulujemy jej tego zasłużonego wyróżnienia!

Program pobytów badawczych w Polskiej Akademii Nauk – Stacji Naukowej w Wiedniu dla doktorantów ze szkół doktorskich Polskiej Akademii Nauk ma na celu upowszechnianie i promocję działalności naukowej. Konkurs ma na celu umożliwienie doktorantom zaprezentowania wyników swoich badań międzynarodowej społeczności naukowej. Kryteria wyboru zwycięzców obejmowały wartość merytoryczną projektu, innowacyjność, interdyscyplinarność i znaczenie społeczne.

Więcej informacji o programie znajdą Państwo tutaj.

Gratulacje!

Idea Czech jako kraju ateistycznego jest w Polsce powszechnym mitem, ale rzeczywistość jest bardziej złożona. Karolina Ćwiek-Rogalska rzuca światło na ten temat w odcinku nr 68 podcastu Czechostacja. Czy Czechy to najbardziej ateistyczny kraj na świecie? Czy można być niewierzącym chrześcijaninem? Czym w ogóle jest chrześcijaństwo laickie? Skąd sceptyczny stosunek do religii instytucjonalnych, szczególnie katolicyzmu? Czy husyci byli protestantami? I jak się do tego wszystkiego mają współczesne Czechy. Ważne jest, aby rozważyć niuanse i złożoność przekonań i postaw, zamiast utrwalać uproszczone mity.

Link do podcastu znajduje się tutaj.