Aktualności

8 października 2025 roku w warszawskim „Dużym Pokoju” odbyła się debata zatytułowana „To, co zostało. Doświadczanie historii w post-migracyjnej Europie Środkowej”. Dyskusja została zainspirowana najnowszym numerem czasopisma Sprawy Narodowościowe. Seria nowa, który został zredagowany przez Karolinę Ćwiek-Rogalską i Michala Korhela (link do wstępu redakcyjnego) i koncentruje się na tematyce pamięci, tożsamości i dziedzictwa w regionach dotkniętych przymusowymi migracjami. Numer zawiera również teksty oparte na badaniach prowadzonych w ramach projektu ERC Spectral Recycling.

Karina Hoření, Magdalena Bubík oraz Michal Korhel przyjrzeli się temu, jak pamięć i historia są doświadczane z różnych perspektyw: Karina omówiła budowanie tożsamości narodowych i napięcia etniczne w Pierwszej Republice Czechosłowackiej; Michal zbadał rolę teatru na Słowacji w ożywianiu pamięci o wysiedlonych społecznościach niemieckich; Magdalena w recenzji skupiła się na emocjonalnym i historycznym znaczeniu codziennych przedmiotów w powojennych polskich miastach.

W wydarzeniu wzięli udział badacze i badaczki: Kamila Fiałkowska (Uniwersytet Warszawski), Agata Tumiłowicz-Mazur (New York University) oraz Dariusz Stola (Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk). Debatę moderowała Karolina Ćwiek-Rogalska, kierowniczka projektu ERC StG Spectral Recycling oraz współredaktorka naczelna Spraw Narodowościowych.

Uczestnicy i uczestniczki zastanawiali się, czym jest doświadczanie historii i co z niej pozostaje w naszej codzienności. Rozważali naturę pamięci oraz złożone powiązania między biografiami jednostkowymi a historią zbiorową.

Dziękujemy wszystkim za obecność, inspirujące pytania i wartościową rozmowę!

Uczestnicy i uczestniczki spotkania, zdjęcia: Wiktoria Nylec

Podczas naszego pierwszego seminarium po letniej przerwie omówiliśmy nadchodzące tematy na ten semestr, a przede wszystkim wymieniliśmy się doświadczeniami z ostatnich miesięcy badań terenowych. Znaczna część naszej pracy w tym sezonie odbywała się na Słowacji, która naturalnie stała się głównym punktem naszej rozmowy.

Karina rozpoczęła spotkanie refleksjami ze swoich badań terenowych na Słowacji, koncentrując się na napięciach między dwoma odmiennymi nurtami lokalnej pamięci: upamiętnieniem niemieckiej przeszłości a wspominaniem Słowackiego Powstania Narodowego. Jej obserwacje doprowadziły do szerszej dyskusji o pozycji etnografa w terenie — o tym, jak badacze są postrzegani przez lokalnych mieszkańców oraz jak takie czynniki, jak płeć czy wygląd, mogą wpływać na to postrzeganie. Ponieważ kwestie te wciąż pozostają niedostatecznie opracowane teoretycznie w naszej dziedzinie, rozmowa poruszyła istotne pytania metodologiczne i etyczne.

Michal również podzielił się spostrzeżeniami z pobytu na Słowacji, przedstawiając, jak podchodził do zagadnienia pamięci poprzez praktykę chodzenia, nawiązując do swoich wcześniejszych doświadczeń z Czech, o których pisał w jednym z postów na blogu. Odtwarzając fragmenty szlaku Słowackiego Powstania Narodowego, badał, w jaki sposób ruch i zmysłowe zaangażowanie mogą przyczynić się do zrozumienia pamięci zakorzenionej w miejscu. Jego prezentacja zainspirowała wspólną refleksję nad dostępnością w badaniach terenowych: które przestrzenie i społeczności są dla nas otwarte, które pozostają zamknięte oraz jak te dynamiki mogą się łączyć z szerszymi procesami depolityzacji niemieckiej przeszłości.

Karolina przedstawiła swoje trwające badania na Pomorzu, gdzie kończy obecnie pracę terenową. Skupiła się na współpracy z Muzeum Ziemi Wałeckiej, w ramach której uczestniczy w przygotowaniu wystawy — zarówno jako część swojego zaangażowania etnograficznego, jak i obowiązków członkini rady naukowej muzeum. Jej refleksje podkreśliły powiązania między badaniami naukowymi, praktyką kuratorską a współpracą instytucjonalną.

Choć Magdalena nie mogła wziąć udziału w spotkaniu osobiście, przesłała pisemne sprawozdanie ze swoich badań terenowych w północnych Czechach. W ostatnich miesiącach jej praca śledziła ścieżki obiektów związanych ze społecznościami protestanckimi, badając, w jaki sposób materialne ślady pośredniczą w procesach pamięci i przynależności w regionie.

Seminarium okazało się cenną przestrzenią ponownego spotkania po wakacjach i refleksji nad tym, jak nasze indywidualne doświadczenia terenowe ze sobą współbrzmią. Dyskusje ujawniły tematyczne ciągłości w naszych projektach — od polityki pamięci i dziedzictwa lokalnego po pozycję badacza w tych splecionych krajobrazach.

Karina Hoření dzieli się refleksjami ze swojej wizyty w archiwum w Moście – mieście w północnych Czechach, naznaczonym złożoną historią wysiedleń. Po wojnie, w wyniku wypędzenia niemieckojęzycznej ludności, historyczne miasto zostało w latach 70. zburzone, aby zrobić miejsce dla kopalni węgla. Jej podróż, osadzona w ramach krytycznych badań nad archiwami, koncentrowała się na odkrywaniu materiałów związanych z niemiecką historią przemysłu północnych Czech.

Podczas badań Karina analizowała karty identyfikacyjne kobiet ze Związku Radzieckiego, które były robotnicami przymusowymi w fabryce dywanów w Maffersdorf/Vratislavice nad Nisou. W trakcie przeglądania dokumentów, dwie fotografie odpadły od kart, zrywając związek między twarzami a nazwiskami. Ten moment skłonił ją do refleksji nad naturą archiwów – nie jako neutralnych zbiorów wiedzy faktograficznej, lecz jako przestrzeni kształtowanych przez konkretnych ludzi, wydarzenia i warunki materialne.

Karina opisuje również ludzi, miejsca i atmosferę samej instytucji, zastanawiając się, w jaki sposób te elementy wpływają na powstawanie i przekazywanie wiedzy w archiwum.

Wpis na blogu znajdą Państwo tutaj.

Magdalena Bubík wraca do swojego rodzinnego miasta, by przyjrzeć się mu na nowo – z perspektywy badaczki i mieszkanki pogranicza. W rozmowie opowiada o swojej fascynacji Mostem Przyjaźni, o duchach historii, które ciągle są obecne w Cieszynie, i o tym, jak badania naukowe stały się drogą do odkrywania własnej tożsamości.

To nie tylko rozmowa o przeszłości, ale też o tym, co ją przenika do dziś – o pamięci, wysiedleniach i życiu na styku kultur.

Zachęcamy do przeczytania i zobaczenia Cieszyna oczami Magdaleny, link do wywiadu dostępny tutaj.

W połowie września Karina i Karolina spotkały się w Berlinie, aby zaprezentować wstępne wyniki badań naszego zespołu dotyczące kolejnych form recyklingu. Okazją ku temu była konferencja Genealogies of Memory, która w tym roku poświęcona była pytaniu, co pozostało po II wojnie światowej.

Wychodząc od przykładu warsztatu ślusarskiego Josefa Bubáka w Vratislavicach koło Liberca, który stał się w latach 70. XX wieku tematem czeskich doniesień prasowych o niemieckich napisach (jak wspominała Karina w swoim wpisie na blogu), Karina i Karolina analizowały, co pozostało z dawnych miejsc „niemieckich” i w jaki sposób było to później przetwarzane. Zaprezentowały wstępną typologię obejmującą trzy fazy, ilustrującą, jak zmieniały się podejścia do dawnych niemieckich nieruchomości bezpośrednio po wojnie, w okresie socjalizmu oraz po 1989 roku. Podkreśliły przy tym zróżnicowanie wewnątrz poszczególnych okresów oraz różnice między nimi, a także zwróciły uwagę, że porównania pomiędzy Czechami, Polską i Słowacją dostarczają cennych wglądów w lokalne i narodowe polityki dotyczące postępowania z dawnym dziedzictwem niemieckim.

Konferencja, zorganizowana w nastrojowych przestrzeniach Niemieckiej Akademii Nauk, stanowiła doskonałe miejsce do omówienia naszych wyników i dalszej refleksji nad prowadzonymi badaniami. Była to również znakomita okazja do rozmów z innymi badaczami zainteresowanymi kulturą materialną, która wciąż odgrywa kluczową rolę w doświadczeniu konferencyjnym.

W niedawnej rozmowie dla historycznego cyklu TVN24 Karolina Ćwiek‑Rogalska zastanawia się nad złożonym dziedzictwem tzw. „Ziem Odzyskanych” w Polsce. Opowiada o tym, czym były te regiony, kto został tam przesiedlony oraz jak pamięć i tożsamość związane z tymi terenami wciąż się zmieniają — zwłaszcza gdy nowe pokolenia na nowo interpretują przeszłość.

Rozmowa dostępna tutaj.

Data: 8 października 2025
Godzina: 18:00
Miejsce: Pracownia Etnograficzna, ul. Warecka 4/6, Warszawa

Serdecznie zapraszamy na debatę wokół najnowszego numeru czasopisma Sprawy Narodowościowe. Seria nowa, poświęconego pamięci, tożsamości i dziedzictwu w regionach doświadczonych przesiedleniami.

Numer zawiera teksty badaczy i badaczek z różnych krajów i dziedzin, analizujących, w jaki sposób społeczności lokalne w Europie Środkowej rekonstruują i reinterpretują swoją przeszłość – poprzez folklor, teatr, pomniki czy wystawy muzealne.

Dyskusja będzie koncentrować się na złożonych sposobach, w jakie historie są pamiętane, przeżywane i negocjowane w Europie Środkowej po przymusowych przesiedleniach. W ramach przygotowań do debaty publikujemy artykuły z tego numeru na naszej stronie na Facebooku. Koniecznie je sprawdźcie – znajdą tam Państwo kontekst i ciekawe spostrzeżenia!

Szczególnie zachęcamy do lektury wstępu autorstwa Michala Korhela i Karoliny Ćwiek-Rogalskiej – stanowi on wprowadzenie do głównych tematów tego numeru.

W debacie udział wezmą:

• Kamila Fiałkowska
• Agata Tumiłowicz-Mazur
• Dariusz Stola

Moderacja: Karolina Ćwiek-Rogalska (nasza kierowniczka, współredaktorka naczelna Spraw Narodowościowych)

Debata będzie okazją do rozmowy o tym, jak historia jest pamiętana, przeżywana i negocjowana w post-migracyjnej Europie Środkowej. Wydarzenie jest bezpłatne i otwarte dla wszystkich – zapraszamy do udziału!

W wywiadzie dla „Wysokich Obcasów” dziennikarka Dorota Wodecka rozmawia z Karoliną Ćwiek-Rogalską — naszą kierowniczką projektu i autorką cenionej książki „Ziemie. Historie odzyskiwania i utraty”. Rozmowa dotyka różnorodnych doświadczeń powojennych milionów ludzi przesiedlonych na tzw. Ziemie Odzyskane, ale porusza również pytania, które badamy w naszym projekcie.

Karolina porównuje, jak te procesy wyglądały w Polsce i powojennej Czechosłowacji, a także ukazuje ich długotrwałe dziedzictwo. Jak nasze genealogie splatają się z politykami i decyzjami naszych przodków po 1945 roku? Dlaczego polscy osadnicy dekorowali niemieckie groby – zwłaszcza w pierwszych latach po wojnie, gdy w okolicy nie było jeszcze grobów ich bliskich? Jak „recykling kulturowy” kształtował nowe wspólnoty – od ponownego wykorzystania niemieckich mebli i pomników religijnych po przekształcanie miejsc pamięci wojennej w polskie miejsca kultu?

To wszystko składa się na szerokie spektrum dziedzictwa emocjonalnego, z którym mieszkańcy regionów po przesiedleniach mierzą się na co dzień.

W maju nasz badacz, Michal Korhel, wziął udział w marszu studenckim z Postoloprt do Žatca w północno-zachodnich Czechach, zorganizowanym ku pamięci tragicznych wydarzeń z końca maja i początku czerwca 1945 roku, kiedy to setki, a być może tysiące niemieckojęzycznych cywilów, w tym kobiet i dzieci, zostały zabite w Postoloprtach.

Podczas marszu uczestnicy symbolicznie nieśli imiona ofiar, starając się nawiązać osobisty kontakt z przeszłością i przywrócić tożsamość jednostkom, które przez długi czas pozostawały anonimowe w zapisach historycznych.

Trasa marszu wiodła przez kluczowe miejsca związane z masakrą, a całe wydarzenie naznaczone było wieloma głęboko poruszającymi momentami — w tym spotkaniem z lokalnym mieszkańcem, którego ojciec był jedną z ofiar, oraz postojami przy pomnikach stworzonych przez aktywistów.

Choć w niektórych lokalnych społecznościach nadal panuje milczenie, inicjatywy upamiętniające — często zapoczątkowane przez osoby spoza regionu — odgrywają kluczową rolę w podtrzymywaniu świadomości o tym bolesnym rozdziale historii.

Marsz był nie tylko aktem pamięci, ale również wezwaniem do rozliczenia się z historią — próbą zmierzenia się z pomijanymi i przemilczanymi aspektami przeszłości oraz nadania głosu tym, którzy przez dekady byli uciszani.

W towarzyszącym marszowi tekście Michal dzieli się swoimi refleksjami, przytacza rozmowy przeprowadzone podczas wędrówki i osadza te doświadczenia w szerszym kontekście lokalnej kultury pamięci.

Link do wpisu na blogu znajdą Państwo tutaj.

W najnowszym numerze Zeitschrift für Slawistik znajduje się artykuł autorstwa Karoliny Ćwiek-Rogalskiej pt. „Memory-making and Vampire-hunting: A Hauntological Study of the ‘Recovered’ Pomerania in the 1950s”.

Artykuł przedstawia, w jaki sposób zarządzano pamięcią i materialnością na Ziemiach Odzyskanych — terenach włączonych do Polski po 1945 roku — na przykładzie studium przypadku z Pomorza Środkowego. Autorka zestawia powieść Drakula Brama Stokera z biurokratycznymi dokumentami z 1958 roku dotyczącymi handlu kamieniami nagrobnymi z dawnych niemieckich cmentarzy w okolicach Koszalina. Badanie ukazuje, jak władze lokalne i centralne PRL mierzyły się z prawnymi, politycznymi i symbolicznymi wyzwaniami związanymi z dziedzictwem niemieckim. Poprzez analizę napięć między odgórnymi dyrektywami z Warszawy a lokalnymi interpretacjami, artykuł rzuca światło na szersze procesy kształtowania pamięci po II wojnie światowej i sporną spuściznę niemieckiej kultury materialnej w latach 50.

Link do artykułu znajdą Państwo tutaj.