Aktualności

W ostatni dzień maja 2024 r. świętowaliśmy drugą rocznicę pracy w projekcie Spectral Recycling. Nasze badania obejmują kwerendy archiwalne w archiwach państwowych i lokalnych, a także etnograficzne badania terenowe w trzech wybranych regionach, czyli na Pomorzu w Polsce, w Północnych Czechach i w Kotlinie Górnej Nitry na Słowacji. W ciągu pierwszych dwóch lat naszego projektu udało nam się przeprowadzić blisko 200 wywiadów. Ten zbiór danych obejmuje zarówno wywiady dotyczące historii mówionej, jak i podejścia etnograficznego. Spędziliśmy wiele godzin w archiwach, szukając odpowiednich dokumentów, rozmawiając z naszymi rozmówcami podczas wywiadów, wykonując dokumentację fotograficzną przedmiotów pozostawionych przez poprzednich mieszkańców badanych obszarów i eksplorując badane przez nas lokalizacje.

Współpraca ze społecznościami lokalnymi

Podczas realizacji naszego projektu współpracujemy ze społecznościami lokalnymi, skupiając się na historii i teraźniejszości ich doświadczeń powysiedleniowych. Na wyróżnienie zasługują dwa kluczowe partnerstwa. Najpierw nawiązaliśmy współpracę z twórcami projektu „Goleniowskie Fotohistorie” w Goleniowie (dawniej niemieckie Gollnow, Polska). Po odnalezieniu serii negatywów fotograficznych przedstawiających lokalnych osadników z dziesięcioleci powojennych pomogliśmy w uruchomieniu inicjatywy społecznej. Nasz zespół wspierał twórców w ustaleniu ram metodologicznych badań etnograficznych, w tym w przeprowadzaniu części z wywiadów (wywiad 1 i wywiad 2). Po drugie współpracujemy z Muzeum Ziemi Wałeckiej. Kierowniczka projektu nie tylko przeprowadzała wywiady etnograficzne, ale także przyczyniła się do powstania nowej stałej wystawy w muzeum. Jesteśmy szczęśliwi, że możemy być częścią tych inicjatyw, ponieważ głęboko wierzymy, że badania etnograficzne są nierozerwalnie związane także z zaangażowaniem społecznym.

Obecność w mediach

Nasz zespół jest obecny w mediach, aktywnie rozpowszechniając temat naszych badań. Bierzemy udział w audycjach radiowych, podcastach i wykładach otwartych, skutecznie docierając do szerszego grona odbiorców, także poza środowiskiem akademickim. Ponadto kierowniczka projektu udzieliła kilku wywiadów dla różnych serwisów informacyjnych (linki można znaleźć tutaj). Wywiady te nastąpiły po jej wyróżnieniu – Nagrodzie Narodowego Centrum Nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych [więcej informacji: krótki film, podcast na Spotify i notka] – za wyznaczenie nowej kategorii kultur osadniczych (resettlement cultures) w badaniach nad kulturami obszarów post-przesiedleniowych.

Cykl wykładów publicznych

Do tej pory członkowie zespołu wygłosili łącznie 8 wykładów publicznych w Warszawie, Wrocławiu, Halle i Pradze. Wydarzenia te są adresowane nie tylko do naukowców, ale także dają szansę osobom spoza dyscyplin etnografii i historii lub ogólnie środowiska akademickiego, aby zapoznać się z badanym przez nas tematem. Uczestnicy mogą podzielić się historiami związanymi z ich rodzinami i osobistymi doświadczeniami w kontekście okresu po wysiedleniu. Zainteresowanie tymi spotkaniami pokazuje, że temat jest nadal aktualny, ale także, że widmontologia umożliwia nam rozwinięcie debaty na temat przesiedleń w poszczególnych krajach.

Ponadto 22 maja 2024 roku mieliśmy okazję zaprezentować nasz projekt w Stacji Naukowej PAN w Wiedniu z zaproszonymi komentatorkami z Wydziału Historii Uniwersytetu Wiedeńskiego, profesorkami Claudią Kraft i Kerstin von Lingen. Pomogło nam to udoskonalić niektóre aspekty naszych dociekań metodologicznych. Zorganizowaliśmy także pierwsze warsztaty zaplanowane w ramach projektu, które odbyły się w Wiedniu w dniu 23 maja 2024 r. Cieszymy się, że możemy podzielić się naszymi badaniami i uczyć się od innych badaczy – nie możemy się doczekać więcej takich okazji w przyszłości.

Gdzie można dowiedzieć się więcej o naszych ustaleniach?

Jak zwykle w środowisku akademickim, wstępne ustalenia przedstawiliśmy w postaci artykułów naukowych i wystąpień konferencyjnych. Zapraszamy do bliższego zapoznania się z badaną przez nas tematyką, z naszymi prezentacjami konferencyjnymi oraz plakatem. Zachęcamy również do przeczytania 5 artykułów dostępnych na naszej stronie internetowej, dzięki którym mogą Państwo dowiedzieć się, jak na nowo definiuje się niemieckie dziedzictwo, w tym pozostawione meble i sady owocowe, przeczytać, do czego może doprowadzić ignorowanie wiedzy i doświadczeń lokalnych (byłych) mieszkańców i jak na przestrzeni lat rozwijała się idea „odzyskania” dawnych ziem niemieckich. Ponadto dzielimy się z Państwem wieloma doświadczeniami poprzez wpisy na blogu w językach badanych regionów. Do tej pory opublikowaliśmy 14 postów, począwszy od marca 2023 roku. Można tam zapoznać się z naszymi doświadczeniami terenowymi, wrażeniami i cząstkowymi badaniami (wybrane wpisy, przygotowane przez Karolinę, Karinę, Michala i Magdalenę). O naszej działalności informujemy w dziale Aktualności, na chwilę obecną przygotowaliśmy około 100 wpisów w języku polskim i angielskim.

Dodatkowo przygotowaliśmy Pocztówki – element przewidziany w ramach naszego eksperymentu metodologicznego. Czerpiąc inspirację z podobnego podejścia, zaangażowaliśmy się w tworzenie pocztówek etnograficznych, które ułatwiły tworzenie, udostępnianie i porównywanie materiałów z pozornie różnych miejsc terenowych. Można je również zobaczyć na naszej stronie i poznać inne aspekty naszego projektu!

Przed nami jeszcze trzy lata pracy i nie zwalniamy tempa. O nowych działaniach, planach i osiągnięciach będziemy informować na bieżąco. Listę wszystkich naszych aktywności mogą Państwo zobaczyć tutaj. Zachęcamy do śledzenia nas na Facebook’u, gdzie na bieżąco informujemy o tym, co robimy, ale także dzielimy się różnymi ciekawostkami i informacjami na temat naszej pracy badawczej, ludzi, których spotykamy i regionów, w których pracujemy.

Widmo może zwrócić na siebie uwagę wykorzystując słuch odbiorcy, wydając konkretny dźwięk, czego dowodem jest przykład gwizdu podczas performansu „Dla Słowacji” w ramach festiwalu „Kino na Granicy” (Kino Na Hranici). Ten widmowy dźwięk potrafi przywołać echa przeszłości i przypomnieć mieszkańcom Cieszyna o dawnej jedności miasta i bolesnych czasach podziału. Widmo może wykorzystywać różne okoliczności, aby się pokazać. To podkreśla złożoność sposobu, w jaki widma mogą nawiedzać poprzez różne doświadczenia zmysłowe, nie tylko wizualne. Dźwięk może służyć jako potężne narzędzie przywoływania wspomnień i emocji, dlatego należy to wziąć pod uwagę podczas badania obecności widm w danym kontekście.

Więcej mogą Państwo przeczytać we wpisie blogowym Magdaleny Bubík, tutaj.
 

Seria podcastów CEU Review of Books przedstawia pytania, które dotyczą nas wszystkich poprzez pogłębione rozmowy z badaczami, decydentami, dziennikarzami, pracownikami naukowymi itd. Tym razem Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření i Michal Korhel rozmawiają z prowadzącą podcastu, Andreą Talabér (redaktorką naczelną), o przedmiotach, które pozostały po ich właścicielach po przesiedleniach z Czech, Polski i Słowacji. Pozostałości te obejmują różnorodne rzeczy, od przedmiotów codziennego użytku, takich jak miski i obrazy, po większe konstrukcje, takie jak wille i sady pozostawione w krajobrazie. Badając te opuszczone obiekty, zyskujemy wgląd w historyczne i kulturowe skutki tych wymuszonych ruchów ludności. Obiekty te służą jako namacalne przypomnienie zakłóconego życia i wykorzenionych społeczności, rzucając światło na złożoność i trwałe skutki tych znaczących wydarzeń historycznych w regionie.

Link do podcastu (w języku angielskim) znajdą Państwo tutaj.

Syn niepiśmiennego słowackiego woźnicy i niemieckojęzycznej kucharki, który w zasadniczy sposób przyczynił się do stworzenia nowoczesnego państwa. Pierwszy i wieloletni prezydent Czechosłowacji. Człowiek, który potrafił, wielokrotnie, działać dokładnie wbrew przekonaniom współobywateli. Gorący orędownik demokracji, sterujący demokracją ręcznie.

W 30 odcinku Czechostacji Karolina Ćwiek-Rogalska, wraz z gospodarzem, Jakubem Medkiem, przybliża postać Tomasza Garrigue Masaryka, jednego z twórców Czechosłowacji i jej pierwszego, wieloletniego prezydenta.

Podcastu mogą Państwo posłuchać tutaj

Z radością informujemy, że w czasopiśmie Environment & History ukazał się nowy artykuł Michala Korhela.

Osuwisko w 1960 r. w Handlovej, mieście przed drugą wojną światową zdominowanym przez Niemców, spowodowało znaczne zniszczenia, wpływając na wysiedlenie prawie 1000 osób i uszkodzenie infrastruktury krytycznej. Wydarzenie to, mające miejsce ponad 15 lat po wojnie, zrodziło pytania o związek pomiędzy klęską żywiołową a przymusowymi wysiedleniami mieszkańców w czasie wojny. Poprzez wcześniejsze badania i wywiady z lokalnymi rozmówcami Michal Korhel próbuje zrozumieć to powiązanie i jego implikacje. Ta analiza ma na celu rzucić światło na złożony związek między wydarzeniami historycznymi a ich długoterminowym wpływem na wybrane społeczności.

Artykuł można znaleźć na naszej stronie internetowej oraz na stronie czasopisma Environment & History.

Z radością informujemy, że w czasopiśmie Český lid (Czech Ethnological Journal) ukazał się nowy artykuł Kariny Hoření. Artykuł przybliża sposoby, w jakie mieszkańcy Liberca, miasta w północnych Czechach, zarządzają majątkiem nabytym w wyniku wysiedleń mniejszości niemieckojęzycznej po II wojnie światowej. Analizuje narracje o tym historycznym wydarzeniu w czeskim dyskursie publicznym i bada, w jaki sposób te opowieści odbijają się echem w historiach rodzinnych. Autorka koncentruje się na trzech historiach rodzinnych zebranych w ramach etnograficznych badań terenowych i wykorzystuje ramy analityczne zakorzenione w memory studies i teoriach widmontologii. Artykuł jest dostępny w otwartym dostępie na stronie internetowej Český lid i na naszej stronie internetowej. Zachęcamy również do zapoznania się z całym numerem czasopisma.

W dniach 12-15 czerwca 2024 roku Magdalena Bubík, doktorantka pracująca w naszym projekcie, uczestniczyła w międzynarodowej konferencji „Remembrance, Religion, and Secularity in Central and Eastern Europe and Beyond” organizowanej przez Fundusz Wyszehradzki, w której biorą udział uczeni z Europy Środkowej i Wschodniej. Wydarzenie, które odbyło się w Warszawie, rozpoczęło się panelem masterclass, czyli blokiem poświęconym prezentacjom projektów doktoranckich.

Magdalena w panelu „Materialność religijna” przedstawiła swoje badania, ilustrując je przykładem obrazu ołtarzowego przedstawiającego Jezusa z dawnego niemieckiego kościoła protestanckiego w Libercu (niem. Reichenberg) w północnych Czechach. Pokazała, co obraz może nam powiedzieć o dawnych i obecnych mieszkańcach tego powysiedleniowego regionu, śledząc losy tego obiektu po wysadzeniu kościoła w 1976 r. Prezentację uzupełnił komentarz ekspertki, dr Barbory Spálovej, czeskiej etnolożki i antropolożki społecznej, pracującej w Instytucie Studiów Socjologicznych Uniwersytetu Karola w Pradze, w Czechach. Później młodzi badacze mieli okazję do wspólnej refleksji i dyskusji, w jaki sposób mogliby ulepszyć swoje badania.

Wszystkich doktorantów zaproszono także do udziału w drugiej części wydarzenia – konferencji o tej samej nazwie. Naukowcy z różnych części świata zebrali się, aby omówić tematy związane z pamięcią, religią i sekularyzacją. Magdalenie szczególnie podobała się możliwość porównania wyników badań pomiędzy różnymi krajami Europy, a także wzięcie udziału w postsekularnym spacerze pamięci po ulicach Warszawy.

Co krajobraz mówi nam o dawnych rodach szlacheckich, które miały zarówno polską, jak i niemiecką tożsamość? Tym razem nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, wcieliła się na chwilę w rolę przewodnika turystycznego i pomogła uczestnikom wycieczki rowerowej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Wałeckiej odsłonić wielowątkową historię pewnej rodziny.

Przez setki lat wiele wsi powiatu wałeckiego było podzielonych pomiędzy różne gałęzie skomplikowanego drzewa genealogicznego rodziny von der Goltz. Aby więc zobaczyć niektóre z ich majątków, 15 lipca Muzeum zorganizowało 30-kilometrową podróż. Dzięki pomysłowi Natalii Borek, była to fascynująca eksploracja zabytków związanych z rodziną von der Goltz.

Trasa obejmowała trzy przystanki – Kłębowiec (dawniej niemiecki Klausdorf), Karsibór (Keßburg) i Golce (Goltz), podczas których różni przewodnicy opowiadali o poszczególnych miejscach. Bogatą historią rodziny von der Goltz podzieliła się Karolina podczas eksploracji ruin zespołu pałacowego w Kłębowcu. Choć na teren ruin nie można wejść, można było zobaczyć dawne wejście do ogrodu, kaplicę ewangelicką i front pałacu, gdzie zachował się kartusz z herbem. W każdym punkcie grupa omawiała inny aspekt historii rodziny Goltzów, np. jej zaangażowanie w reformację i historie wpisane w jej herb. Karolina opowiadała także o zniszczeniach pałacu po wojnie.

Kolejnym punktem wycieczki był Karsibór, gdzie grupa miała okazję zwiedzić nowy kościół, w którym wykorzystano elementy starego, stojącego nieopodal, a ufundowanego przez rodzinę von der Goltz. Jest to dobry przykład splatania się dziedzictwa przedwojennego z nowym, w tym przypadku był to ołtarz kościelny. Ostatni przystanek w Golcach zakończył się na schodach kolejnej świątyni, remontowanego kościoła ze ścianami z muru pruskiego. Dodatkowo grupa została oprowadzona przez właściciela po młynie w Młyńskiej Dolinie, zapoznając się z historią tego miejsca i planami na przyszłość.

Zespół Spectral Recycling stara się nie tylko realizować naukowe aspekty naszego grantu, ale także angażować się w lokalne projekty i przybliżać lokalnym społecznościom fascynującą, często ukrytą historię dawnych niemieckich rzeczy pozostawionych po dawnych właścicielach. Mamy nadzieję, że już wkrótce będziemy mogli podzielić się z Państwem kolejnymi przykładami takiej współpracy.
 

11 czerwca 2024 r. Karina Hoření wygłosiła wykład dla szerszej publiczności w kawiarni Boršov w Pradze w Czechach. Jej prezentacja nosiła tytuł „Mity, duchy i skarby czeskiego pogranicza – perspektywa hauntologiczna” i zachęcała gości do ponownego przemyślenia utrwalonych narracji na temat czeskiego pogranicza i przesiedleń etnicznych Niemców. Karina została zaproszona przez Centrum Badań nad Kulturą Popularną, praską grupę naukowców zainteresowanych tematyką kultury popularnej jako ważnym czynnikiem wyobraźni społecznej, do zamknięcia tegorocznego cyklu wykładów zatytułowanych „Magiczny rok”. Pomimo słonecznej pogody wykład ten zgromadził szeroką publiczność, która dowiedziała się o jej badaniach terenowych w północnoczeskim mieście Liberec (dawniej niemiecki Reichenberg). Opowiadała ona na przykład, jak w okresie komunizmu wille niemieckojęzycznych przemysłowców zaadaptowano na sanatoria dla mas i dlaczego (obecnie opuszczone) można je interpretować jako duchy. W ramach wykładu Karina przedstawiła także historie kilku obiektów będących własnością wypędzonych Niemców oraz to, co myślą o nich obecni mieszkańcy miasteczka. Jak wynika z ożywionej dyskusji, wykład cieszył się dużym powodzeniem. Goście dzielili się własnymi historiami rodzinnymi, ale także dyskutowali o obecnym peryferyjnym statusie czeskiego pogranicza. Debata pokazała, że ​​temat wysiedleń jest aktualny także poza regionami powysiedleńczymi.

250 lat temu język czeski nie był powszechnie używany ani szanowany. Uważany był za język klas niższych, ciekawostkę etnograficzną. W imperium Habsburgów językiem wybieranym przez tych, którzy dążyli do sukcesu i awansu społecznego był język niemiecki. Ruch odrodzenia narodowego na przełomie XVIII i XIX w. zmienił status języka czeskiego. Ten ruch kulturalny i polityczny dążył do ożywienia nie tylko języka, ale także kultury, a w rezultacie stworzenia czeskiej tożsamości narodowej. Taki był temat nowego odcinka podcastu Czechostacji. Gospodarz, Jakub Medek, wraz z Karoliną Ćwiek-Rogalską, zagłębiają się w różne etapy odrodzenia, ze szczególnym uwzględnieniem czeskiej historii i kultury. Dotykają mniej znanych zagadnień, a także mistyfikacji i sporów o określenie czeskiej tożsamości. Przez cały odcinek przewija się także kwestia stosunków czesko-niemieckich. Analizując te tematy, podcast zapewnia słuchaczom głębsze zrozumienie złożoności i niuansów czeskiej historii i kultury.

Podcastu mogą Państwo posłuchać tutaj.