Aktualności

W dniach 7 i 8 października w Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. W. Brandta we Wrocławiu grupa badaczy zainteresowanych przedmiotami w ruchu zebrała się, aby omówić swoje ustalenia. Karolina Ćwiek-Rogalska przedstawiła prezentację na temat tego, jak drugie pokolenie osadników radzi sobie z dziedzictwem swoich rodziców.

Była to okazja do spotkania starych znajomych, m.in. Anny Kurpiel i Katarzyny Maniak, które były gościniami naszego wewnętrznego seminarium i opowiadały o swojej fascynującej książce „Porządek rzeczy”. Również Kerstin von Lingen, którą poznaliśmy w Wiedniu i która była jedną z organizatorek tego spotkania, przedstawiła swoje prace nad przedmiotami należącymi do Niemców bałtyckich w Wielkopolsce.

Warsztaty ukazały szeroką gamę tematów związanych z przedmiotami „poniemieckimi” w bardzo szerokim rozumieniu tego słowa. Ponadto dzięki sposobowi organizacji każdy miał wystarczająco dużo czasu na przedstawienie, a następnie wysłuchanie komentarzy, co jest praktyką naukową, którą doceniamy.

Podczas swojej wizyty w Warszawie 23 września przewodnicząca ERC Maria Leptin nawiązała kontakt z członkami polskiego rządu, decydentami w dziedzinie nauki, stypendystami ERC i społecznością naukową. W programie uczestniczyli członek Rady Naukowej ERC Leszek Kaczmarek i były wiceprzewodniczący ERC Andrzej Jajszczyk, a także wielu laureatów ERC.

Karolina Ćwiek-Rogalska została zaproszona do wygłoszenia prezentacji na temat Spectral Recycling, podzieliła się też informacjami na temat procesu aplikacyjnego i odpowiadała na pytania publiczności, przedstawiając krótki przegląd prac prowadzonych w ramach projektu.

Mamy nadzieję, że spotkanie stało się inspiracją i motywacją dla potencjalnych laureatów grantów ERC i że już niedługo będziemy mogli w Polsce obserwować coraz więcej osób, które z sukcesem będą prowadzić takie projekty.

Jak to było być osadnikiem w pierwszych latach powojennych na Pomorzu? Ci, którzy wzięli udział w grze miejskiej przygotowanej przez Muzeum Ziemi Wałeckiej, mają już pomysł. 14 września Muzeum zaprosiło wszystkich zainteresowanych do dołączenia do grupy nowych osadników. Wśród nich znalazła się Karolina, która chciała obserwować reakcje i komentarze, jakie ta akcja wywoła w lokalnej społeczności.

Obserwacja uczestnicząca rozpoczynała się na dworcu kolejowym, przebiegała przez służbę dokumentacyjną w dawnym Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym i obejmowała wykonanie zdjęć w najstarszej pracowni w Wałczu, założonej w 1948 r. Jednym z działań było rozpoznanie tabliczek z niemieckimi i polskimi nazwami ulic i ustalenie, która nazwa niemiecka została zmieniona na którą polską. Można się zastanawiać, czy Karolinie się udało. Nie tylko jej się to udało, ale także pobiła rekord, wykonując zadanie tak szybko, że współczesna mapa była zbędna. To tak na wypadek, gdybyście zastanawiali się, jakie praktyczne zastosowania mogła mieć praca nad dawnymi mapami niemieckimi.

Na koniec wszyscy uczestnicy posadzili tulipany na jednym z miejskich placów. Oczekuje się, że tulipany te zakwitną w kwietniu przyszłego roku, 80 lat po przybyciu do Wałcza pierwszych osadników z Korca na dzisiejszej Ukrainie. Z niecierpliwością czekamy, jak to będzie wyglądać na wiosnę!

Jak sprawić, by przedmioty opowiadały historię? Jednym ze sposobów jest zapewnienie im przestrzeni i zobaczenie, co robią w poszczególnych konstelacjach z innymi. Tak powstała wystawa czasowa Muzeum Ziemi Wałeckiej, poświęcona pierwszemu powojennemu okresowi miasta. Karolina brała udział w przygotowaniu wystawy, w tym w przygotowaniu opisów i nauce rozmieszczania obiektów.

Ekspozycja, umieszczona w dawnym niemieckim budynku szkoły publicznej ze względu na trwający remont Muzeum, gromadziła przedmioty dotyczące różnych grup nowych osadników. Zaczynając od powojennego plakatu propagandowego i stosów bagażu, prowadziła do podziału przestrzeni pomiędzy przedmioty przywożone przez ludzi przybyłych z Kresów Wschodnich, Syberii i Polski Centralnej. Osobne miejsce poświęcono osobom wysiedlonym w czasie akcji „Wisła”, czyli przesiedleń wewnętrznych w Polsce w 1947 r. W jednym rogu sali umieszczono przedmioty należące do żołnierzy: tych, którzy walczyli w ramach 1 Armii Wojska Polskiego i przybyli na Pomorze ze wschodu i tych, którzy walczyli na zachodzie i dopiero później mogli przybyć do miasta w poszukiwaniu rodzin. Zaprezentowano także przedmioty upamiętniające losy tych, którzy wojnę spędzili w obozach koncentracyjnych.

Podsumowując, wystawa opowiada historię przemiany niemieckiego Deutsch Krone w polski Wałcz w latach czterdziestych XX wieku. Stanowi bazę dla przyszłej wystawy stałej, przygotowanej przez zespół Muzeum. Karolina również bierze w tym udział. Mamy nadzieję, że już niedługo zaprosimy Państwa na tę wystawę!

Karina Hoření uczestniczyła w warsztatach “Walkability between Past and Present” w Pradze w dniach 11-13 września. Warsztaty zostały zorganizowane w ramach projektu Slow Memory, który „odpowiada na potrzebę zwiększonej interdyscyplinarności w naszym rozumieniu tego, jak społeczeństwa konfrontują się ze swoją przeszłością, aby stawić czoła zmianom środowiskowym, gospodarczym i społecznym spowodowanym nagłymi wydarzeniami oraz powolnymi i pełzającymi transformacjami”. Uczestnicy różnych dyscyplin badali różne warstwy pamięci Pragi podczas seminariów na temat mapowania, kreatywnego pisania, a nawet tańca współczesnego. Ponieważ spacery z rozmówcami czy eksploracja zmian w krajobrazie są już częścią naszej metodologii, doświadczenie i wiedza zdobyte podczas tego wydarzenia zostaną produktywnie wykorzystane w naszych badaniach.

 

zdjęcia wykonane przez Karinę Hoření podczas warsztatów

Na początku września Magdalena Bubík uczestniczyła w spotkaniu Grupy Roboczej ds. Antropologii Religii Niemieckiego Towarzystwa Antropologicznego (DGSKA) na Uniwersytecie w Bremie. Wydarzenie zgromadziło badaczy antropologii religii z całego świata. Magdalena wysłuchała prezentacji m.in. o wierzeniach w Dżakarcie, Bengalu czy Bangladeszu. Po każdej z nich odbyła się dyskusja, w której brali udział wszyscy uczestnicy konferencji. Wykład głównego prelegenta, profesora Tylera Zoanniego (Uniwersytet w Bremie), na temat wierzeń w Ugandzie był szczególnie wciągający: poruszał kwestię tubylców, którzy nauczyli się żyć z duchami, ponieważ wierzą, że przynosi to im korzyść. Skłoniło to Magdalenę do zastanowienia się, w jaki sposób duchy są postrzegane przez mieszkańców regionów powysiedleniowych w Europie Środkowej i w jaki sposób są świadomi ich obecności. Podczas swojej prezentacji Magdalena podzieliła się historią obrazu ołtarzowego z wysadzonego w powietrze kościoła w Libercu. Postawiła pytanie, jakie spostrzeżenia może nieść ta historia zarówno na temat dawnych, jak i obecnych wspólnot wyznaniowych w Libercu.

Po konferencji Magdalena miała także okazję odwiedzić centrum Bremy, którego część znajduje się na liście UNESCO i zrobić sobie zdjęcie ze słynnymi postaciami z baśni braci Grimm, których dotknięcie podobno przynosi szczęście.

Na początku września Karin, Karolina i Michal spotkali się w Greifswaldzie. Nie było to zwykłe spotkanie robocze, gdyż ich zadaniem było przygotowanie propozycji książki, która będzie głównym efektem naszego projektu. Mimo że na zewnątrz panowały już ostatnie letnie dni, członkowie zespołu pilnie pracowali i ostatecznie opracowali strukturę całej książki oraz poszczególnych rozdziałów. Gdy nadejdzie odpowiedni moment, ujawnimy więcej szczegółów na ten temat.

To nie przypadek, że członkowie naszego zespołu spotkali się w Greifswaldzie. W mieście w północnych Niemczech mieści się Muzeum Pomorza, w którym Karin, Karolina i Michal spotykali się na sesjach roboczych. Muzeum przedstawia historię i kulturę Pomorza, historycznego regionu podzielonego dziś granicą niemiecko-polską. W naszych badaniach skupiamy się na części polskiej i obiektach pozostawionych przez ich byłych niemieckich właścicieli. W muzeum w Greifswaldzie członkowie naszego zespołu mogli zobaczyć różne przedmioty, które uciekający lub przymusowo przesiedleni Niemcy zdołali zabrać ze sobą. Karin, Karolina i Michal zostali oprowadzeni po wystawie poświęconej historii Pomorza w XX wieku przez Dorotę Makrutzki, asystentkę naukową w Biurze Kultury Pomorza i Brandenburgii Wschodniej. Są za to bardzo wdzięczni i nie mogą się doczekać potencjalnej przyszłej współpracy.

zdjęcia wykonał Michal Korhel

Karina Hoření postanowiła zobaczyć Szlak Słowackiego Powstania Narodowego, aby poznać życie Adolfa Hammera, słowackiego Niemca zaangażowanego w powstanie. Swoje przeżycia dokumentowała w formie pamiętnika, zagłębiając się w aktualną pamięć o wydarzeniu i rolę słowackich Niemców. Ta unikalna metoda badań pozwoliła jej zrozumieć historyczne i kulturowe aspekty tego kluczowego momentu w historii Słowacji.

Link do wpisu na blogu znajdą Państwo tutaj.

W sierpniowym numerze magazynu Kapitál ukazał się artykuł Kariny Hoření i Michala Korhela zatytułowany „Heroes or Victims? The Slovak National Uprising from the Perspective of Slovak Germans”. W artykule przedstawiono wnioski z ich badań w środkowej Słowacji, rzucające światło na różnorodne doświadczenia słowackich Niemców w czasie powstania. Michal opisuje wioskę Sklené, gdzie jesienią 1944 r. doszło do największej masakry etnicznych Niemców na Słowacji, natomiast Karina przedstawia historię pobliskiej wsi Malinová/Zeche, gdzie miejscowi Niemcy utworzyli grupę partyzancką, która aktywnie uczestniczyła w słowackim powstaniu narodowym.

Redaktor Dominik Želinský podkreśla wagę uznania wielonarodowego charakteru powstania, o czym świadczą prace badaczy. Magazyn Kapitál jest isealnym wyborem dla osób zainteresowanych wędrówką Szlakiem Słowackiego Powstania Narodowego, oferując cenny wgląd w kontekst historyczny i kulturowy regionu. Dla czytelników spoza Słowacji, posługujących się językiem słowackim, cały bieżący numer jest również dostępny online.

W ostatni dzień maja 2024 r. świętowaliśmy drugą rocznicę pracy w projekcie Spectral Recycling. Nasze badania obejmują kwerendy archiwalne w archiwach państwowych i lokalnych, a także etnograficzne badania terenowe w trzech wybranych regionach, czyli na Pomorzu w Polsce, w Północnych Czechach i w Kotlinie Górnej Nitry na Słowacji. W ciągu pierwszych dwóch lat naszego projektu udało nam się przeprowadzić blisko 200 wywiadów. Ten zbiór danych obejmuje zarówno wywiady dotyczące historii mówionej, jak i podejścia etnograficznego. Spędziliśmy wiele godzin w archiwach, szukając odpowiednich dokumentów, rozmawiając z naszymi rozmówcami podczas wywiadów, wykonując dokumentację fotograficzną przedmiotów pozostawionych przez poprzednich mieszkańców badanych obszarów i eksplorując badane przez nas lokalizacje.

Współpraca ze społecznościami lokalnymi

Podczas realizacji naszego projektu współpracujemy ze społecznościami lokalnymi, skupiając się na historii i teraźniejszości ich doświadczeń powysiedleniowych. Na wyróżnienie zasługują dwa kluczowe partnerstwa. Najpierw nawiązaliśmy współpracę z twórcami projektu „Goleniowskie Fotohistorie” w Goleniowie (dawniej niemieckie Gollnow, Polska). Po odnalezieniu serii negatywów fotograficznych przedstawiających lokalnych osadników z dziesięcioleci powojennych pomogliśmy w uruchomieniu inicjatywy społecznej. Nasz zespół wspierał twórców w ustaleniu ram metodologicznych badań etnograficznych, w tym w przeprowadzaniu części z wywiadów (wywiad 1 i wywiad 2). Po drugie współpracujemy z Muzeum Ziemi Wałeckiej. Kierowniczka projektu nie tylko przeprowadzała wywiady etnograficzne, ale także przyczyniła się do powstania nowej stałej wystawy w muzeum. Jesteśmy szczęśliwi, że możemy być częścią tych inicjatyw, ponieważ głęboko wierzymy, że badania etnograficzne są nierozerwalnie związane także z zaangażowaniem społecznym.

Obecność w mediach

Nasz zespół jest obecny w mediach, aktywnie rozpowszechniając temat naszych badań. Bierzemy udział w audycjach radiowych, podcastach i wykładach otwartych, skutecznie docierając do szerszego grona odbiorców, także poza środowiskiem akademickim. Ponadto kierowniczka projektu udzieliła kilku wywiadów dla różnych serwisów informacyjnych (linki można znaleźć tutaj). Wywiady te nastąpiły po jej wyróżnieniu – Nagrodzie Narodowego Centrum Nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych [więcej informacji: krótki film, podcast na Spotify i notka] – za wyznaczenie nowej kategorii kultur osadniczych (resettlement cultures) w badaniach nad kulturami obszarów post-przesiedleniowych.

Cykl wykładów publicznych

Do tej pory członkowie zespołu wygłosili łącznie 8 wykładów publicznych w Warszawie, Wrocławiu, Halle i Pradze. Wydarzenia te są adresowane nie tylko do naukowców, ale także dają szansę osobom spoza dyscyplin etnografii i historii lub ogólnie środowiska akademickiego, aby zapoznać się z badanym przez nas tematem. Uczestnicy mogą podzielić się historiami związanymi z ich rodzinami i osobistymi doświadczeniami w kontekście okresu po wysiedleniu. Zainteresowanie tymi spotkaniami pokazuje, że temat jest nadal aktualny, ale także, że widmontologia umożliwia nam rozwinięcie debaty na temat przesiedleń w poszczególnych krajach.

Ponadto 22 maja 2024 roku mieliśmy okazję zaprezentować nasz projekt w Stacji Naukowej PAN w Wiedniu z zaproszonymi komentatorkami z Wydziału Historii Uniwersytetu Wiedeńskiego, profesorkami Claudią Kraft i Kerstin von Lingen. Pomogło nam to udoskonalić niektóre aspekty naszych dociekań metodologicznych. Zorganizowaliśmy także pierwsze warsztaty zaplanowane w ramach projektu, które odbyły się w Wiedniu w dniu 23 maja 2024 r. Cieszymy się, że możemy podzielić się naszymi badaniami i uczyć się od innych badaczy – nie możemy się doczekać więcej takich okazji w przyszłości.

Gdzie można dowiedzieć się więcej o naszych ustaleniach?

Jak zwykle w środowisku akademickim, wstępne ustalenia przedstawiliśmy w postaci artykułów naukowych i wystąpień konferencyjnych. Zapraszamy do bliższego zapoznania się z badaną przez nas tematyką, z naszymi prezentacjami konferencyjnymi oraz plakatem. Zachęcamy również do przeczytania 5 artykułów dostępnych na naszej stronie internetowej, dzięki którym mogą Państwo dowiedzieć się, jak na nowo definiuje się niemieckie dziedzictwo, w tym pozostawione meble i sady owocowe, przeczytać, do czego może doprowadzić ignorowanie wiedzy i doświadczeń lokalnych (byłych) mieszkańców i jak na przestrzeni lat rozwijała się idea „odzyskania” dawnych ziem niemieckich. Ponadto dzielimy się z Państwem wieloma doświadczeniami poprzez wpisy na blogu w językach badanych regionów. Do tej pory opublikowaliśmy 14 postów, począwszy od marca 2023 roku. Można tam zapoznać się z naszymi doświadczeniami terenowymi, wrażeniami i cząstkowymi badaniami (wybrane wpisy, przygotowane przez Karolinę, Karinę, Michala i Magdalenę). O naszej działalności informujemy w dziale Aktualności, na chwilę obecną przygotowaliśmy około 100 wpisów w języku polskim i angielskim.

Dodatkowo przygotowaliśmy Pocztówki – element przewidziany w ramach naszego eksperymentu metodologicznego. Czerpiąc inspirację z podobnego podejścia, zaangażowaliśmy się w tworzenie pocztówek etnograficznych, które ułatwiły tworzenie, udostępnianie i porównywanie materiałów z pozornie różnych miejsc terenowych. Można je również zobaczyć na naszej stronie i poznać inne aspekty naszego projektu!

Przed nami jeszcze trzy lata pracy i nie zwalniamy tempa. O nowych działaniach, planach i osiągnięciach będziemy informować na bieżąco. Listę wszystkich naszych aktywności mogą Państwo zobaczyć tutaj. Zachęcamy do śledzenia nas na Facebook’u, gdzie na bieżąco informujemy o tym, co robimy, ale także dzielimy się różnymi ciekawostkami i informacjami na temat naszej pracy badawczej, ludzi, których spotykamy i regionów, w których pracujemy.