Aktualności

Fotografia jako sztuka widmontologiczna niesie ze sobą ideę uchwycenia i utrwalenia ulotnych chwil, wspomnień i emocji, które nawiedzają teraźniejszość. Podczas prac terenowych Karolina Ćwiek-Rogalska natknęła się w rodzinnym archiwum na fotografię, która przedstawiała poczucie tęsknoty, nieobecności i nostalgii. To wzbudziło jej zainteresowanie badaniem roli fotografii w dziedzictwie powysiedleńczym. Link do wpisu na blogu opisującego jej przemyślenia znajdą Państwo tutaj.

Projekt Goleniowskie Fotohistorie, w którym nasz zespół bierze udział, zgłębia wykorzystanie fotografii jako środka rekonstrukcji i utrwalania pamięci o wysiedlonych społecznościach, rzucającego światło na ich historię i tożsamość kulturową. Jeśli chcą Państwo dowiedzieć się więcej o projekcie, zachęcamy do odwiedzenia ich strony internetowej.

Karolina Ćwiek-Rogalska została powołana przez Radę Miasta Wałcza do Rady Muzeum działającej przy Muzeum Ziemi Wałeckiej. Podstawowym celem Rady jest dbanie o to, aby muzeum wywiązywało się ze swoich obowiązków wobec społeczności i swojej misji. Karolina będzie współpracować z innymi członkami Rady, m.in. dr. Henrykiem Pawłem Dąbrowskim, Piotrem Wojtankiem, ks. bp. dr. Arkadiuszem Trochanowskim, Adamem Biernackim i Pawłem Łakomym.

Współpraca Karoliny z muzeum obejmuje jej zaangażowanie w projekt „DNA Wałcza”, którego celem jest gromadzenie opowieści o powojennej historii Wałcza i pamiątek po pierwszych osadnikach. Więcej informacji o jej współpracy z muzeum i projekcie można znaleźć tutaj oraz na stronie internetowej muzeum.

W środę 28 maja odbyliśmy seminarium poświęcone zapoznaniu się z indywidualnym planem badawczym Magdaleny Bubík. Jako członkini naszego zespołu Magdalena realizuje także studia doktoranckie w Szkole Doktorskiej Anthropos w Warszawie. Obowiązkiem doktorantów jest przedstawienie komisji propozycji planów badawczych na pierwszym roku studiów. Komisja składająca się z cenionych naukowczyń takich jak prof. dr hab. Magdalena Zowczak, dr hab. Anna Engelking, prof. IS PAN i dr Izabela Mrzygłód, dostarczyła cennych spostrzeżeń ze swoich dyscyplin, aby ulepszyć projekt Magdaleny. Jesteśmy wdzięczni za wzbogacający dialog i wskazówki udzielone Magdalenie przez członkinie komisji.

Drugi dzień pobytu Zespołu Spectral Recycling w Wiedniu (23 maja) zdominowały interaktywne warsztaty. Dzięki Stacji Naukowej PAN w Wiedniu mogliśmy spotkać się w pięknej sali Lanckorońskich, aby wspólnie ze wspaniałą grupą badaczy dyskutować, analizować i interpretować.

W pierwszej części spotkania, prowadzonej przez Karolinę Ćwiek-Rogalską, zagłębialiśmy się w aspekty teoretyczne, m. in. w jaki sposób można analizować duchy oraz jak je definiować w ramach projektu i w szerszym kontekście. Poruszono także kwestię recyklingu, czego jednym z przykładów był wiedeński pomnik Karla Luegera, przedwojennego burmistrza miasta. Pomnik wzbudził kontrowersje po tym, jak o antysemickich poglądach Luegera przypomniały mieszkańcom miasta fale protestów. Jest on regularnie oblewany farbą i pokrywany napisami. Akt ten zmienia przeznaczenie pomnika na platformę ekspresji. To ostatnie wywołało debatę na temat tego, czy określone działania można uznać za recykling, co skłoniło uczestników do kwestionowania i różnicowania tego zjawiska w analizach.

Sposób wymiany pocztówek etnograficznych przedstawiła Karina Hoření. Jest to eksperyment metodologiczny opracowany przez Endre Dányi, Lucy Suchman i Laurę Watts, który został przyjęty przez nasz zespół. Oprócz udostępniania w zespole zdjęć opatrzonych krótkim pisemnym komentarzem w formie pocztówki, pokazujemy je także osobom z zewnątrz i prosimy o odnalezienie wspólnych elementów dla wybranych przykładów. Celem jest ocena, jak różne grupy interpretują pocztówki. Zadziwiły nas błyskotliwe interpretacje, jakie wynikły z tej części warsztatów, a także bogata i burzliwa dyskusja pomiędzy uczestnikami na temat poszczególnych pocztówek.

Michal Korhel poprowadził ostatnią część warsztatów, czerpiąc z doświadczeń wszystkich członków zespołu i poruszając trudne i intrygujące kwestie w ich pracy, skupiając się na tym, co znaczy pracować w obszarze etnografii spektralnej. Wykorzystał motyw kopalni w Handlovej i obecnej w okolicy niemieckiej przeszłości, nawiązując do kamiennych domów, języka używanego w kopalniach czy ukrytych w lesie pozostałości sadów owocowych, które często spotykał w Handlovej.

Warsztaty zapewniły platformę do wnikliwych dyskusji na temat kluczowych koncepcji projektu. Chcielibyśmy wyrazić naszą wdzięczność wszystkim gościom i uczestnikom warsztatów, którzy dołączyli do nas w badaniu możliwości, jakie stwarza widmontologia. Wasze aktywne uczestnictwo, wnikliwe sugestie i wciągające dyskusje były nieocenione. Z niecierpliwością czekamy na dalsze możliwości współpracy w przyszłości!

22 maja mieliśmy przyjemność zaprezentować nasz projekt w Stacji Naukowej PAN w Wiedniu. Było nam bardzo miło gościć zaproszone komentatorki z Wydziału Historii Uniwersytetu Wiedeńskiego, profesorki Claudię Kraft i Kerstin von Lingen, które zgodziły się podzielić swoimi spostrzeżeniami na temat naszej prezentacji.

Zgromadzonych gości przywitał dyrektor Stacji – Piotr Szlanta. Po krótkim wstępie przeprowadzonym przez naszą kierowniczkę, Karolinę Ćwiek-Rogalską, prezentacja rozpoczęła się od wyjaśnień dotyczących projektu, terminologii i składu zespołu. W kolejnych częściach zagłębiliśmy się w szczegóły dotyczące wybranych studiów przypadków, które postanowiliśmy zaprezentować wiedeńskiej publiczności.

Najpierw Karina Hoření przedstawiła swoje badania terenowe w Libercu, dawnym niemieckim Reichenbergu, w północnych Czechach. Poruszyła kwestię postaw jednostek wobec pozostawionych przedmiotów i pokazała, jak rozumiemy duchy w ramach projektu. Opowiadała historie rodzin i instytucji korzystających z dawnych willi niemieckich, starających się osiągnąć status niegdyś posiadany przez niemiecką burżuazję. Historia instrumentów przechowywanych w czasie wojny w jednej z libereckich willi, skonfiskowanych, a następnie poszukiwanych w 1947 roku, to fascynująca opowieść o tym, jak wyglądały regulacje dotyczące własności i zwrotów ww. w Czechosłowacji. Karina śledziła wysiłki austriackiego właściciela, próbowała odkryć losy instrumentów i pokazała, jak badania archiwalne uzupełnia etnografia. Przedstawiła swoje próby ustalenia, gdzie mógł znajdować się jeden z instrumentów, a mianowicie fortepian. Jeśli interesują Was badania Kariny, zapraszamy na naszego bloga, na którym niedawno przedstawiła (w języku czeskim) intrygujący przypadek innego skonfiskowanego mienia, wozu Sinti.

Następnie Karolina naświetliła powojenną historię recyklingu różnych przedmiotów i obiektów na Pomorzu Środkowym w Polsce, w powiecie wałeckim (dawniej niem. Deutsch Krone) przypominając, że ich pozyskiwanie i modyfikowanie często odbywało się za zgodą władz zgodnie z dekretem z 1946 r. w sprawie opuszczonych i poniemieckich majątków. Skupiła się na ponownym wykorzystaniu cmentarzy w mieście, pokazując, że recykling można rozumieć jako dosłowną strategię życia z czymś pozostawionym. Jeśli ciekawi Państwa, co działo się z niemieckim dziedzictwem w latach po włączeniu Pomorza Środkowego do Polski, mogą Państwo przeczytać wpis Karoliny na blogu (po polsku) o losach pomnika lwa, wzniesionego w Deutsch Krone w 1925 roku i zlikwidowanego w powojennym Wałczu.

Trzecią część prezentacji poprowadziła Magdalena Bubík, omawiająca przemiany dawnych kościołów i obiektów protestanckich w Pile (dawniej niem. Schneidemühl) w północnej Wielkopolsce. Te przedmioty kościelne zostały ponownie wykorzystane jako elementy wystroju w domach prywatnych (na przykład chrzcielnica używana jako popielniczka). Świadczy to o zmianie sposobu wykorzystania i znaczenia artefaktów religijnych w tej społeczności. Prezentacja Magdaleny rzuciła światło na losy tych obiektów oraz wpływ zmian kulturowych i historycznych na ich postrzeganie i wartość. Skłania to do refleksji nad ewoluującym krajobrazem religijno-społecznym regionu. Jeśli chcą Państwo zobaczyć, jakie inne duchy wytropiła Magdalena, odkąd dołączyła do naszego zespołu, zachęcamy do zajrzenia na jej wpis na blogu o duchach na Moście Przyjaźni łączącym miasta Český Těšín i Cieszyn.

Na koniec Michal Korhel opowiedział o mieście Handlová (dawniej niemieckie Krickerhau) i tym, w jaki sposób możemy śledzić zmiany na Słowacji po wysiedleniu. W tym celu Michal skupił się na katastrofie naturalnej z lat 60. XX wieku, a mianowicie osunięciu się ziemi, które miało miejsce w mieście. Podkreślił zmiany, jakie te wydarzenia wywołały, a które nadal są widoczne w krajobrazie. Michal argumentował, że było to wynikiem zaniedbania wiedzy i umiejętności kultywowanych przez przesiedloną niemiecką społeczność Handlovej. Jeśli chcą Państwo wiedzieć, jak osadnicy i pokolenia ich dzieci oraz wnuków poddały recyklingowi dawne niemieckie przedmioty i obiekty na Pomorzu Zachodnim, gdzie Michal prowadzi polską część swoich badań, warto przeczytać jego wpis na blogu w języku polskim poświęcony (dawnemu) pomnikowi poległych żołnierzy I wojny światowej w Maszewie.

Po prezentacji nasze gościnie, Claudia Kraft i Kerstin von Lingen, podzieliły się swoimi przemyśleniami na temat przedstawionych wcześniej przykładów badań, a także zadały ogólne pytania dotyczące projektu. Dzięki ich cennym spostrzeżeniom udało nam się przybliżyć środkowoeuropejski kontekst naszych badań, wybrane metody badań, którymi się posługujemy.

Jesteśmy wdzięczni za możliwość współpracy ze Stacją Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu, szczególne podziękowania kierujemy do Moniki Gromali i Marcina Kaima, którzy pomogli w organizacji wizyty. Wierzymy, że nasza współpraca przyniesie pozytywne rezultaty dla wszystkich uczestników. Doceniamy wnikliwe uwagi naszych gości i cenimy wzbogacające dyskusje, które miały miejsce podczas wydarzenia i po nim.

Maj był pracowitym miesiącem dla naszego zespołu. W połowie miesiąca nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, i badaczka, Karina Hoření, wzięły udział w konferencji „Postcolonial, Decolonial, Postimperial, Deimperial” zorganizowanej przez CoG ERC „Revenant – Revivals of Empire: Nostalgia, Amnesia, Tribulation”, afiliowanym na Uniwersytecie w Rijece.

W swojej prezentacji zatytułowanej „Industrial Specters Interwoven with a Carpet: a Story of Post-Imperial Nostalgia in Northern Bohemia” Karina i Karolina przedstawiły studium przypadku dywanu wyprodukowanego we Vratislavicach/Maffersdorfie w latach dwudziestych XX wieku, który zaginął po II wojnie światowej, ale niedawno został odnaleziony. Obecnie eksponowany jest w nowej lokalnej bibliotece. Historię dywanu, postrzeganego jako widmo przeszłości, można interpretować jako historię zapominania i pamiętania nie tylko o dziedzictwie austro-węgierskim, ale także niemieckim w Europie Środkowej. Podczas prezentacji zwrócono uwagę zarówno na wzory na dywanie i ich znaczenie, ale i wzorce zapamiętywania dywanu i jego producentów, pokazując, jak splatają się ze sobą historie sukcesu i utraconej chwały.

Konferencja gościła wielu uznanych naukowców, którzy podzielali nasze zainteresowanie zawiłą historią imperiów europejskich i ich materialnymi pozostałościami. Wystąpienia programowe można oglądać na kanale YouTube Center for Advanced Studies of University of Rijeka.

Po każdej prezentacji członkinie naszego zespołu brały udział w ożywionej dyskusji. Streszczenia prezentacji (w tym nasze) mogą Państwo przeglądać w broszurze dostępnej tutaj.

Doktoranci są zobowiązani do przedstawienia koncepcji indywidualnego planu badawczego na otwartym seminarium, które w zamyśle ma być publiczną obroną tej koncepcji, w tym ćwiczeniem umiejętności dyskusji i argumentacji. Nasza koleżanka z zespołu i doktorantka, Magdalena Bubík, zaprezentuje swój temat (Protestanckie przedmioty kultu w regionach post-przesiedleniowych słowiańskiej Europy Środkowej) 28 maja w godz. 15-17 na platformie Zoom. Jeśli chcieliby Państwo zobaczyć prezentację i dołączyć do dyskusji, prosimy o kontakt tutaj.

Kiedy polscy osadnicy przybyli po II wojnie światowej na tzw. „Ziemie Odzyskane”, natknęli się na nieznane im przedmioty/obiekty, jak chociażby pomnik poległych żołnierzy I wojny światowej w Maszewie na Pomorzu Zachodnim. Michal Korhel pokazuje, jak osadnicy i kolejne pokolenia przekształcali dawne niemieckie „rzeczy” tak, aby odpowiadały ich własnym potrzebom i przekonaniom. Ta kulturowa adaptacja i ponowne wykorzystanie historycznych artefaktów odzwierciedla trwały wpływ osadników na tożsamość i krajobraz regionu.

Link do tekstu znajdą Państwo tutaj.

We spółpracy ze Stacją Naukową PAN w Wiedniu Zespół SpectralRecycling organizuje warsztaty: Exploring post-displacement regions in Central Europe and beyond.

22 maja o godzinie 14:00 Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření, Michal Korhel i Magdalena Bubík zaprezentują swoje wstępne ustalenia i omówią je z Claudią Kraft i Kerstin von Lingen, profesorkami historii współczesnej na Uniwersytecie Wiedeńskim.

23 maja od godziny 10:00 zapraszamy Państwa na interaktywne warsztaty, podczas których dowiecie się Państwo więcej o naszym projekcie. W oparciu o wcześniej przekazane teksty naszym celem jest omówienie z Państwem podejścia widmontologicznego w badaniach nad przymusowymi migracjami i powstawaniem nowych kultur w regionach powysiedleńczych w Europie Środkowo-Wschodniej i poza nią.

Link do formularza zgłoszeń dostępny tutaj.

W dn. 9-10 kwietnia w Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (Instytut Historii i Kultury Europy Wschodniej im. Leibniza) w Lipsku (Niemcy) odbyła się konferencja pod tytułem „Übersehen, vergessen, Stillgestellt? Zur Latenz kulturellen Erbes”. Jej celem było przede wszystkim omówienie różnych przypadków „cichego”, ukrytego i przeoczonego dziedzictwa kulturowego oraz jego statusu pomiędzy obecnością a nieobecnością. Ponadto, uczestnicy zastanawiali się nad koncepcją latencji w kontekście dziedzictwa kulturowego na poziomie teoretycznym.

Nasz badacz, Michal Korhel, wziął udział w konferencji ze swoją prezentacją „Wiederbelebung deutscher Geister in Handlová? Der Umgang mit dem Erbe der Karpatendeutschen in der Slowakei“ (Przywrócenie do życia niemieckich duchów Handlovej? Jak Słowacja radzi sobie z dziedzictwem Niemców karpackich). W swoim wystąpieniu Michal przedstawił niemieckie dziedzictwo kulturowe, a dokładniej jego pozostałości w Handlovej, jako duchy nawiedzające mieszkańców miasta. Pokazując widzom różne przykłady, które udało mu się zidentyfikować podczas prac terenowych, Michal skupił się na pytaniu, jak współcześni mieszkańcy postrzegają te duchy. Choć musiał dojść do wniosku, że pozostałości niemieckiego dziedzictwa w Handlovej i w ogóle na Słowacji są powszechnie ignorowane, podkreślił istnienie niewielu inicjatyw obywatelskich, których celem jest „sprawiedliwe” życie z niemieckimi duchami. Oznacza to, że próbują oni zreinterpretować i przekształcić niemieckie dziedzictwo we współczesnym kontekście. W dalszej dyskusji słuchaczy interesowały przykłady „egzorcyzmów” i tematyka duchów z perspektywy niemieckich wysiedleńców. Ponadto w dyskusji poruszono także kwestię moralności i pragmatyzmu w zakresie recyklingu niemieckich duchów (zwłaszcza niemieckich nagrobków i cmentarzy).