Angelika Zanki

We spółpracy ze Stacją Naukową PAN w Wiedniu Zespół SpectralRecycling organizuje warsztaty: Exploring post-displacement regions in Central Europe and beyond.

22 maja o godzinie 14:00 Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření, Michal Korhel i Magdalena Bubík zaprezentują swoje wstępne ustalenia i omówią je z Claudią Kraft i Kerstin von Lingen, profesorkami historii współczesnej na Uniwersytecie Wiedeńskim.

23 maja od godziny 10:00 zapraszamy Państwa na interaktywne warsztaty, podczas których dowiecie się Państwo więcej o naszym projekcie. W oparciu o wcześniej przekazane teksty naszym celem jest omówienie z Państwem podejścia widmontologicznego w badaniach nad przymusowymi migracjami i powstawaniem nowych kultur w regionach powysiedleńczych w Europie Środkowo-Wschodniej i poza nią.

Link do formularza zgłoszeń dostępny tutaj.

W dn. 9-10 kwietnia w Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (Instytut Historii i Kultury Europy Wschodniej im. Leibniza) w Lipsku (Niemcy) odbyła się konferencja pod tytułem „Übersehen, vergessen, Stillgestellt? Zur Latenz kulturellen Erbes”. Jej celem było przede wszystkim omówienie różnych przypadków „cichego”, ukrytego i przeoczonego dziedzictwa kulturowego oraz jego statusu pomiędzy obecnością a nieobecnością. Ponadto, uczestnicy zastanawiali się nad koncepcją latencji w kontekście dziedzictwa kulturowego na poziomie teoretycznym.

Nasz badacz, Michal Korhel, wziął udział w konferencji ze swoją prezentacją „Wiederbelebung deutscher Geister in Handlová? Der Umgang mit dem Erbe der Karpatendeutschen in der Slowakei“ (Przywrócenie do życia niemieckich duchów Handlovej? Jak Słowacja radzi sobie z dziedzictwem Niemców karpackich). W swoim wystąpieniu Michal przedstawił niemieckie dziedzictwo kulturowe, a dokładniej jego pozostałości w Handlovej, jako duchy nawiedzające mieszkańców miasta. Pokazując widzom różne przykłady, które udało mu się zidentyfikować podczas prac terenowych, Michal skupił się na pytaniu, jak współcześni mieszkańcy postrzegają te duchy. Choć musiał dojść do wniosku, że pozostałości niemieckiego dziedzictwa w Handlovej i w ogóle na Słowacji są powszechnie ignorowane, podkreślił istnienie niewielu inicjatyw obywatelskich, których celem jest „sprawiedliwe” życie z niemieckimi duchami. Oznacza to, że próbują oni zreinterpretować i przekształcić niemieckie dziedzictwo we współczesnym kontekście. W dalszej dyskusji słuchaczy interesowały przykłady „egzorcyzmów” i tematyka duchów z perspektywy niemieckich wysiedleńców. Ponadto w dyskusji poruszono także kwestię moralności i pragmatyzmu w zakresie recyklingu niemieckich duchów (zwłaszcza niemieckich nagrobków i cmentarzy).

17 kwietnia Karolina Ćwiek-Rogalska była gościnią na Interdyscyplinarnym Seminarium Naukowym na Politechnice Wrocławskiej. Wygłosiła wykład zatytułowany Miastowtóry: podwójne życie „odzyskanych” miast. W swojej prezentacji zgłębiła pogląd, że dawne miasta niemieckie utrzymują swoją tożsamość ukrytą pod tożsamością polską, czeską czy słowacką. Jako elementy przypominające mieszkańcom o tym podwójnym życiu analizowała różne obiekty obecne w przestrzeni miejskiej, jakie zespół Spectral Recycling odkrył podczas prac terenowych. Wyjaśniła, że ​​pozostawione obiekty służą jako pozostałość po poprzednich kulturach, umożliwiając nowym mieszkańcom interakcję z utrzymującą się obecnością wysiedleńców.

Karolina została zaproszona przez Academię Iuvenum (składającą się z młodych naukowców z Politechniki Wrocławskiej, którzy z sukcesem realizują projekty badawcze, elitarne grono ma za zadanie podejmować różnorodne inicjatywy na rzecz uczelni, stanowić platformę wymiany idei naukowych i umożliwienia młodym naukowcom wyrażania swoich opinii zarówno na uczelni, jak i poza nią). Karolina pragnie serdecznie podziękować Marcie Rusnak i Dawidowi Skrzypczakowi z Akademii, którzy zorganizowali jej wizytę. Była to także świetna okazja, aby bliżej poznać badania prowadzone obecnie na Politechnice i poznać sobowtórową stronę Wrocławia, dawnego niemieckiego Breslau.

W poniedziałek 15 kwietnia kontynuowaliśmy cykl seminariów z zaproszonymi gośćmi – tym razem nasze zaproszenie przyjął Stanislav Holubec z Instytutu Historii Czeskiej Akademii Nauk. Śledzimy jego działania od dawna i dlatego z radością poznaliśmy wyniki jego projektu Góry Środkowoeuropejskie Karkonosze 1890-1950: współczesność, turystyka, nacjonalizm, w którym analizował najnowszą historię pasma górskiego położonego na granicy czesko-polskiej i które do 1946 roku było zamieszkane przez społeczności niemieckojęzyczne.

Stanislav Holubec przeprowadził badania archiwalne po obu stronach granicy czesko-polskiej i podzielił się z nami swoimi wnioskami na temat odmiennego charakteru powojennych przesiedleń w obu krajach oraz różnych polityk i praktyk w zakresie interpretacji niemieckiej przeszłości tego pasma górskiego w czechosłowackiej i polskiej narracji po drugiej wojnie światowej.

Ponadto Stanislav Holubec zgłębiał kulturę emigracyjną wypędzonych Niemców, którzy utrwalili i odtworzyli obraz Krkonoše (Riesengebirge po niemiecku i Karkonosze po polsku) nawet na emigracji w Niemczech Zachodnich.

Ponieważ zarówno Karolina, jak i Karina częściowo prowadzą badania w regionie, wywiązała się ożywiona dyskusja nie tylko na temat samych ustaleń, ale także metodologicznych zagadnień badań na pograniczach i możliwych przyszłych kierunków badań obszarów górskich.

Nasz badacz, Michal Korhel, spędził w marcu dwa tygodnie na badaniach terenowych na Słowacji. Jego celem było przede wszystkim poszukiwanie pierwszego i drugiego pokolenia osadników, którzy przybyli do Handlovej po II wojnie światowej, jednak podczas swoich podróży spotkał więcej duchów, niż się spodziewał.

Pierwszym przystankiem Michala była stolica Słowacji, Bratysława. Tam spotkał się z autorem i reżyserem pierwszego spektaklu teatralnego podejmującego temat przymusowego wypędzenia Niemców ze Słowacji – Domov! (Dom!). Ponieważ historia sztuki rozgrywała się w jego rodzinnym mieście Kežmarok i okolicach, Michal zyskał dodatkowo perspektywę porównawczą do swoich badań w Handlovej.

Kolejnym przystankiem Michala była sama Handlová. Tam mógł zamieszkać w dawnym niemieckim kamiennym domu (obecnie miejsce, w którym regularnie spotyka się lokalna społeczność niemiecka). Przy grubych i zimnych ścianach można było przynajmniej częściowo wyobrazić sobie, jak wyglądały ówczesne warunki życia. Już pierwszego dnia w Handlovej rozmówczyni zabrała Michala na „pole”: w tym przypadku niemal dosłownie, gdy udali się do otaczających miasto lasów i łąk, zbierając informacje do własnych badań osoby, z którą Michal przeprowadzał wywiad. Wiedzę z zakresu przedwojennej uprawy ziemi (np. sadzenia drzew i krzewów owocowych z dala od zabudowań ludzkich) stara się ona wykorzystać do utrzymania zwierząt w naturze i wykorzystania nieuprawianych fragmentów lokalnego środowiska.

W Handlovej i okolicznych miejscowościach Michal przeprowadził wywiady z osadnikami, którzy (lub których przodkowie) przybyli do Handlovej z Belgii, Węgier i Rumunii. Ponieważ jedna z tych osób przyjechała do Handlovej wraz z rodzicami już w czasie wojny, Michal uzyskał cenną relację z czasów bezpośrednio po zakończeniu wojny i pustych niemieckich domów, które wcale nie były takie puste. Choć Michal niektóre spotkania umawiał już wcześniej na podstawie zaproszenia uczestników, to spacerował też ulicami Handlowej w nadziei zdobycia informacji, rozmawiając z ludźmi „przez płot”.

Pod koniec prac terenowych Michala rozmówczyni zabrała go na krótką wycieczkę. Była to ta sama trasa, którą zwykle oprowadzani są niemieccy goście, którzy przybywają do Hauerland, aby zobaczyć dom swoich przodków. Z Handlovej wycieczka udała się do dawnych niemieckich osad Sklené / Glaserhau, Kremnické Bane / Johannesberg, Kunešov / Kuneschhau i Janova Lehota / Drexlerhau. Dodatkowo w Kunešovie Michal i jego rozmówczyni odbyli spacer ścieżką, którą niemieccy górnicy ze wsi regularnie udawali się do kopalni w Handlovej.

Czeska historia ruchu kobiecego często ogranicza się do historii kobiet czeskojęzycznych, zaniedbując rolę mniejszości etnicznych, jednak ruch kobiecy mniejszości niemieckojęzycznej rozkwitł również na ziemiach czeskich. Artykuł Kariny w czasopiśmie Rovné příležitosti v souvislostech wydawanym przez Gender Studies, o.p.s. rzuca światło na te przeoczane aspekty czeskiej historii. Można go przeczytać tutaj (w języku czeskim).

W lutym Magdalena zrealizował swoje pierwsze badania terenowe w północnej Polsce, a jej celem była Piła (dawniej niem. Schneidemühl) i okolice. W tym czasie próbowała odnaleźć niemieckie duchy związane ze sferą kościelną, dlatego odwiedzała pilskie kościoły. Wśród nich znalazły się kościoły dawniej protestanckie, które obecnie należą do Kościoła rzymskokatolickiego, ale starała się też szukać tych, których już nie ma. Przykładem był kościół św. Jana (Johanneskirche). Magdalena próbowała odkryć jego historię. Po II wojnie światowej kościół podupadał, został rozebrany i obecnie znajduje się tam budynek mieszkalny. Jednak po ponad 50 latach reaktywowano parafię protestancką w Pile i zaledwie kilka metrów od miejsca zniszczonego zbudowano nowy kościół. Nosi on imię św. Jana na pamiątkę starego. Magdalena podczas niedzielnego nabożeństwa mogła obejrzeć nowy budynek. Znalazła także przedwojenne pocztówki i przeprowadziła wywiad z proboszczem.

Innym przykładem był dawny kościół protestancki w Starej Łubiance (dawniej niem. Lebehnke) przekształcony w Dom Kultury. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych. Jego wygląd zmienił się tak bardzo, że zlokalizowanie go nie było łatwym zadaniem.

Magdalena wiele słyszała o wcześniejszych wyznawcach protestantyzmu od miejscowych księży katolickich i członków parafii katolickich. Niemieckich duchów poszukiwała nie tylko w kościołach, ale także wspinając się po schodach prowadzących na wieże kościelne w poszukiwaniu dzwonów i próbując zlokalizować stare cmentarze protestanckie. Magdalena część swojego pobytu spędziła także w archiwach, muzeum i bibliotece.

Ponadto, chcąc wczuć się w tamtejszą atmosferę, Magdalena wzięła udział w obchodach tzw. „powrotu miasta Piły do ​​Ojczyzny”, czyli upamiętnienia włączenia miasta do Polski w 1945 roku, podczas których można było wysłuchać wykładu na temat zdobycia miasta i jego podziemnych schronów, ale także obejrzeć wystawę sprzętu i pojazdów wojskowych.

Magdalena zgromadziła ogromną ilość materiału, ale z pewnością będzie kontynuować badania w nadchodzących miesiącach.

Nasza badaczka, Karina Hoření, została zaproszona na gościnny wykład w Instytucie Nauk Socjologicznych Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Karola. Zaprezentowała nasz projekt i swoje ustalenia zagranicznym i czeskim studentom kursu Antropologia Europy Środkowo-Wschodniej. Studenci pracowali także z pocztówkami etnograficznymi – eksperymentem metodologicznym Endre Dányi, Lucy Suchman i Laury Watts, na podstawie którego nasz zespół badawczy dzieli się swoimi odkryciami. Co tydzień każdy członek zespołu udostępnia innym jedno zdjęcie ze swoich badań. Studenci pracujący z tymi pocztówkami byli zachęcani do analizy wizualności po przesiedleniu.

Z radością informujemy, że w trakcie prac terenowych w Wałczu nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, współpracuje przy nowej inicjatywie Muzeum Ziemi Wałeckiej, a mianowicie projekcie „Wałcz DNA”. Więcej na ten temat mogą Państwo przeczytać tutaj. Celem projektu jest gromadzenie opowieści o powojennej historii Wałcza oraz zbieranie pamiątek po pierwszych osadnikach. Muzeum, spisując historie z życia powojennych mieszkańców miasta i okolic, chce w budynku Muzeum Ziemi Wałeckiej stworzyć izbę pamięci, która opowie o powojennej codzienności nowych mieszkańców Wałcza i okolic. Ponieważ inicjatywa muzealna, finansowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Instytutu Muzeów „Izby Pamięci”, skupia się na obiektach, które przywieźli ze sobą przybysze, doskonale wpisuje się w cele inicjatywy Projektu SpectralRecycling. Chcąc odkryć historie przedmiotów pozostawionych przez dawnych niemieckich mieszkańców regionu, możemy z łatwością połączyć siły. Do tej pory przeprowadziliśmy wspólnie kilka wywiadów. Karolina miała także okazję zapoznać się z bogatym zbiorem źródeł archiwalnych Muzeum, związanych z niemiecką przeszłością Wałcza.

W dniu 21 lutego 2024 roku Karolina wygłosiła wykład na spotkaniu lokalnego Klubu Współpracy Międzynarodowej. Nie możemy się doczekać dalszej współpracy i efektów oraz wystawy powstałej w ramach tego projektu.