Angelika Zanki

W listopadzie nasz zespół wziął udział w dwóch szkoleniach, podczas których poznaliśmy podstawowe i zaawansowane możliwości pracy z oprogramowaniem MAXQDA. MAXQDA to jeden z programów do przetwarzania danych jakościowych takich jak wywiady czy materiały archiwalne, z którymi nasz zespół na co dzień pracuje. Szkolenia prowadził Piotr Binder, certyfikowany trener MAXQDA, a zarazem pracownik naukowy, który dzięki temu mógł nam pokazać wiele funkcji przydatnych w naszej pracy. Jesteśmy entuzjastycznie nastawieni do możliwości, jakie oferuje nam to oprogramowanie i nie możemy się doczekać, aby zacząć z niego korzystać!

Wyjazdy badawcze w terenie stanowią część pracy wszystkich członków zespołu Spectral Recycling. Zwykle wyjeżdżamy do dwóch krajów na dłużej. Dla Karin są to północne Czechy i środkowa Słowacja, dwa regiony, w których niemiecka przeszłość jest wciąż namacalna. Pobyty w terenie są intensywne, ale jednocześnie często samotne. Etnografowie zapisują nie tylko to, czego się dowiedzą, ale także swoje uczucia i doświadczenia. Aby przybliżyć Państwu to szczególne przeżycie, tym razem prezentujemy fragment pamiętnika Karin z jej drugiego pobytu w środkowej Słowacji. W pewną październikową sobotę wybrała się ona do Hadvigi, pierwotnie dużej wioski, w której mieszkali głównie niemieccy Słowacy, ale która po wojnie została wyludniona. Dziś jest tu zaledwie kilka domków letniskowych. Karin podróżowała z E., którą poznała w Hadvidze już latem.

Wpis mogą Państwo przeczytać tutaj.

Pod koniec października nasz zespół eksperymentował z nowym gatunkiem podczas naszego regularnego seminarium. Tym razem zebraliśmy się, żeby porozmawiać o słowackim filmie telewizyjnym Mŕtvi nespievajú (Zmarli nie śpiewają, reż. Andrej Lettrich), który ukazał się w 1965 roku. Jest to adaptacja niedokończonej trylogii powieści Rudolfa Jašíka. Zarówno w powieści, jak i w filmie śledzimy losy kilku rodzin mieszkających w małym miasteczku Deutsch Proben, a obecnie Nitrianské Pravno. Jest to mieszane etnicznie miasteczko w środkowej Słowacji, gdzie członkini naszego zespołu, Karina Hoření, prowadzi obecnie prace w terenie. W filmie, którego akcja rozgrywa się podczas II wojny światowej, tożsamość etniczna (tj. niemiecka, słowacka, żydowska) i polityczna (tj. komunistyczna, kolaboracyjna, anarchistyczna) zlewają się, tworząc kalejdoskop strategii radzenia sobie z etycznymi wyzwaniami wojny. Film w ciekawy sposób przełamuje dominującą narrację ideologiczną lat 50. XX wieku i ukazuje skomplikowane charaktery wszystkich grup etnicznych. Analiza tych motywów w filmie podczas ożywionej dyskusji wśród członków zespołu przekonała nas, że powinniśmy uwzględnić więcej filmów w harmonogramie naszych seminariów.

W 8. odcinku podcastu NCN rozmowa toczy się wokół najbardziej prestiżowego wyróżnienia dla młodych naukowców pracujących w Polsce – Nagrody NCN. Gościniami podcastu są dr Karolina Ćwiek-Rogalska i prof. Joanna Golińska-Pilarek, członkini Rady NCN i kapituły wybierającej kandydatki i kandydatów do Nagrody.

W rozmowie prowadzonej przez Annę Korzekwę-Józefowicz Karolina mówi o swoich badaniach nad pamięcią i studiami nad rzeczami oraz kulturą „Ziem Odzyskanych”, a prof. Joanna Golińska-Pilarek opowiada o zasadach, jakimi kieruje się kapituła wybierająca laureatki i laureatów oraz o zmianach w regulaminie przyznawania Nagrody, które wejdą w życie w przyszłym roku.

Podcastu mogą Państwo posłuchać tutaj.

Każdy z naszych badaczy prowadzi badania w dwóch różnych przestrzeniach geograficznych, jednak zawsze ich analizy obejmują jeden „wspólny“ kraj. Dlatego mogą się oni spotykać podczas prac terenowych i omawiać wyniki swoich badań na miejscu. Miało to miejsce latem na Słowacji (podczas badań Karin i Michala), a także w październiku 2023 roku, gdy Karolina i Michal spotkali się w Goleniowie i Szczecinie.

Pierwszego dnia Michal oprowadził Karolinę po Goleniowie. Zaczęli spacer w przypominającym las parku imienia polskiego kompozytora i polityka Ignacego Jana Paderewskiego, tuż obok dworca kolejowego. Na terenie parku znajduje się wiele pomników upamiętniających różne wydarzenia i postacie historyczne, zarówno polskie, jak i niemieckie. Część z nich poddawana jest recyklingowi. Zakończyli zwiedzanie wizytą przy jeszcze jednym pomniku „z recyklingu“, który znajduje się na terenie dawnego cmentarza niemieckiego (obecnie park).

W Goleniowie nasi badacze współpracują z lokalnymi miłośnikami historii i artystami w ramach projektu Goleniowskie Fotohistorie. Projekt ten, oparty na zdjęciach i historiach rodzinnych, rzuca światło na powojenną historię Goleniowa i jego polskich osadników. Podczas pobytu w Goleniowie Karolina przeprowadziła wywiad wideo na potrzeby projektu. Ponadto nasi badacze spotkali się z innymi członkami tego zespołu i omówili aktualne problemy, a także przyszłe cele lokalnego projektu. Na koniec Karolina i Michal znaleźli w pejzażu Goleniowa kilka dawnych niemieckich drzew owocowych.

Następnego dnia spotkanie było kontynuowane w Szczecinie, gdzie nasi badacze odwiedzili dwa muzea w ramach przygotowań do VI Kongresu Polonistyki w Dreźnie (więcej informacji wkrótce). Karolina i Michal skupili się na tym, jak muzea w swoich wystawach radzą sobie z obiektami poniemieckimi. Najpierw zwiedzili Muzeum Historii Szczecina, a następnie Centrum Dialogu „Przełomy”. Obie wystawy mają odmienne koncepcje. O ile Muzeum Historii Szczecina posiada dość tradycyjną ekspozycję, w której dominuje duża liczba oryginalnych obiektów ze zbiorów, o tyle „Przełomy” przytłaczają zwiedzających multimediami i skupiają się na wywoływaniu emocji. W obu muzeach znajdują się obiekty poniemieckie będące częścią ekspozycji, jednak tylko w nielicznych przypadkach zwiedzający otrzymuje informację o ich pochodzeniu lub ich przeznaczeniu w ramach wystawy. Tworzy to dość zamazany obraz przedwojennej historii miasta. Michal planuje poruszyć tę kwestię podczas swojej najbliższej prezentacji w Dreźnie.

Jak badać to, czego już nie ma: zanikłe wsie, budynki, w których przez wybite szyby hula wiatr, cmentarze, na których nagrobki zapadły się w ziemię pod ciężarem czasu lub zostały wywiezione? Po 1945 roku Europa Środkowo-Wschodnia stała się przestrzenią masowych przesiedleń. Jedną z grup, która miała stąd zniknąć, byli Niemcy. W dawnej Czechosłowacji wysiedlenia społeczności niemieckojęzycznych miały szczególne znaczenie: oznaczały kres wielowiekowej współegzystencji dwóch kultur, rozwijających się współzależnie od siebie.

Na te pytania Karolina Ćwiek-Rogalska odpowiedziała podczas swojego wykładu w ramach projektu Stowarzyszenia Pracownia Etnograficzna z cyklu „Podróże z antropologią”. Wykład nosił tytuł „Duchy w hutach szkła i uzdrowiskach. Antropologia krajobrazu na czeskim pohraničí” i odbył się 24 października 2023 r. Karolina opowiedziała o swoich badaniach terenowych w Czechach, koncentrując się na tematach związanych z konkretnymi przestrzeniami: hutami szkła w Karkonoszach, które obecnie bada, oraz uzdrowiskami w regionie Mariánskolázeňsko, które badała w trakcie doktoratu.

Nagranie Pracowni Etnograficznej na Facebooku można obejrzeć tutaj i dzięki niemu dowiedzieć się więcej o czeskich regionach, gdzie wysiedlono niemiecką ludność i gdzie przybyli nowi osadnicy.

Miasteczka Krickerhau nie ma na mapie, choć leży na Słowacji. Krickerhau to stara niemiecka nazwa miejscowości Handlová. Miasto zostało założone przez Niemców, a ich potomkowie mieszkali tu przez długi czas. Koniec II wojny światowej oznaczał radykalną zmianę: większość pierwotnej ludności niemieckiej została deportowana do Niemiec, jednak ślady pozostawione przez poprzednich mieszkańców nadal są tam widoczne. Prowadząc badania w miejscowości Handlová, Michal Korhel nie tylko przeprowadził wywiady, ale także udzielił ich lokalnej stacji radiowej. Michal opowiedział o projekcie Spectral Recycling, jego celach i wpływie na lokalną społeczność. Dodatkowo przedstawił swoje pierwsze wyniki badań z miejscowości Handlová.

Wywiad (w języku słowackim) dostępny jest tutaj.

Na początku października nasz zespół zagłębił się w narrację powieści Menachema Kaisera „Plunder. A Memoir of Family Property and Nazi Treasure” (w przekładzie Moniki Skowron i opublikowanej w języku polskim jako „Grabież. Historia uzupełniona i nazistowskiego skarbu” przez Ośrodek Karta). Skłaniający do refleksji esej autobiograficzny ukazuje podróż autora jako „turysty pamięci”, czyli kogoś, kto próbuje nakłonić miejsce do ujawnienia zakopanych tajemnic i kto stara się odnaleźć duchy i porozmawiać z nimi.

Kaiser chce odnaleźć dom w Sosnowcu (na Górnym Śląsku), rzekomo należący przed II wojną światową do jego dziadka. Tematem przewodnim są poszukiwania Kaisera, mające na celu rozwikłanie historii jego dziadka w kontekście złożonej przeszłości regionu i zamieszkujących go ludzi. Kaiser ufa, że ​​jego poszukiwania nie okażą się bezowocne i pomogą mu zrozumieć własne korzenie.

Nasz zespół zbadał wyzwania, przed którymi stanął Kaiser, próbując zrozumieć historię swojej rodziny, ale także siebie. Śledziliśmy go, gdy próbował odzyskać kamienicę swojego dziadka, zmagając się jednocześnie ze skutkami wojny i złożonością swojej tożsamości. Zespół zastanawiał się, jakie aspekty „Grabieży” można zastosować w naszej pracy i w jaki sposób wnioski płynące z eksploracji przez Kaisera historii rodziny i dziedzictwa kulturowego mogą poszerzyć naszą wiedzę na temat poszukiwania śladów przeszłości.

Podsumowując, wspólne czytanie „Grabieży” było wartościowym spotkaniem. Mogliśmy poruszyć takie tematy, jak wielowątkowa historia Śląska na przykładzie regionu powysiedleńczego, problematyka tożsamości mieszanej czy zawiłe powiązania przeszłości z teraźniejszością. Zachęcamy do lektury naszych wpisów na blogu, które pokazują, w jaki sposób staramy się badać i rozumieć relacje pomiędzy przeszłością a teraźniejszością.

Z ogromną dumą informujemy, że Karolina Ćwiek-Rogalska została tegoroczną laureatką Nagrody NCN.

Uroczystość wręczenia nagród odbyła się w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. Ceremonię, jak co roku, poprowadziła Grażyna Torbicka.

Nagrodę NCN mogą otrzymać badaczki i badacze, którzy nie przekroczyli 40. roku życia i mają znaczące osiągnięcia naukowe w zakresie badań podstawowych, udokumentowane publikacjami afiliowanymi w polskich jednostkach naukowych. Wyróżnienie jest przyznawane w trzech obszarach nauk: humanistycznych, społecznych i o sztuce (HS), ścisłych i technicznych (ST) oraz o życiu (NZ). Podstawowym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność.

Kapituła Nagrody NCN złożona jest z członków Rady i dyrektora NCN. Kandydatki i kandydatów w tym roku mogło zgłaszać blisko 700 osób. W gronie uprawnionych do nominowania są m.in. dotychczasowi laureaci Nagrody NCN, byli członkowie Rady NCN i inni wybitni naukowcy.

Każdy z naukowców uprawnionych do wskazania kandydatów do Nagrody NCN może nominować tylko jedną osobę, która nie współpracowała ze zgłaszającym, nie brała udziału we wspólnych przedsięwzięciach, ani nie miała z nim wspólnych publikacji w ostatnich pięciu latach. Kandydat nie może być również doktorantem lub wypromowanym doktorem zgłaszającego, ani nie może ich łączyć relacja rodzinna lub prawna. W tym roku napłynęły 53 zgłoszenia, obejmujące 44 kandydatury (niektórzy kandydaci zostali zgłoszeni niezależnie przez kilkoro nominujących). Wśród zgłoszonych jest: 20 badaczek i badaczy z obszaru ST, 16 z obszaru HS oraz 8 z obszaru NZ.

W kolejnych tygodniach laureaci nagrody wygłoszą wykłady, które także będą transmitowane w internecie. Będziemy Państwa o tym informować na bieżąco. Więcej informacji o nagrodzie i laureatach znajdą Państwo tutaj.

Zachęcamy również do obejrzenia krótkiego nagrania, w którym Karolina Ćwiek-Rogalska opowiada o tym, czym się zajmuje – link tutaj.