Angelika Zanki

Po tym, jak tzw. Ziemie Odzyskane, czyli ziemie poniemieckie, po II wojnie światowej weszły w skład nowo powstałego państwa polskiego, ślady dawnej kultury niemieckiej musiały zostać usunięte lub poddane recyklingowi. W tym kontekście Michał Korhel przedstawia przegląd tego, jak polskie władze, a także nowa ludność „Ziem Odzyskanych” traktowały poniemieckie cmentarze na Pomorzu Zachodnim w Goleniowie/Gollnow i okolicach. Zostały zniszczone czy zachowane? Jak te miejsca wyglądają dzisiaj? Szczególnie interesuje go, co stało się z niemieckimi nagrobkami znajdujących się na cmentarzach w regionie.

Wpis blogowy mogą Państwo przeczytać tutaj.

Dr Karolina Ćwiek-Rogalska przedstawiła referat na konferencji „Narratives of Migration”, która odbyła się na Uniwersytecie Oksfordzkim 16 czerwca 2023 r. Konferencja, zorganizowana przez Isavellę Vouzę z Wydziału Języka i Literatury Angielskiej oraz profesorkę Emmę Bond z Wydziału Filologii Średniowiecznej i Nowożytnej, przy wsparciu Migration Oxford zgromadziła uczonych i uczone z różnych dyscyplin, którzy w swoich badaniach zajmują się kwestiami migracji. Organizatorkom zależało na pokazaniu, w jaki sposób reprezentacja kulturowa może wzbogacić, zakwestionować lub stworzyć nowe możliwości integracji perspektywy humanistycznej z badaniami nad migracjami.

Referat dr Ćwiek-Rogalskiej nosił tytuł „How Polish Migrants Reshaped Memories of Things Left Behind: A Study of Spectral Transformation”. Karolina posłużyła się jakościową analizą treści wspomnień, zachowanych w archiwach w Szczecinie, Koszalinie i Poznaniu, by pokazać, jak osadnicy na “Ziemiach Odzyskanych” modyfikowali swoje wspomnienia o rzeczach pozostawionych przez poprzednich, niemieckich mieszkańców. Proces ten nazwała widmową przemianą (spectral transformation). W najbliższym czasie organizatorki planują publikację materiałów z konferencji, zachęcamy do śledzenia naszej strony – będziemy informować o ukazaniu się tekstu.

W drugim tygodniu czerwca 2023 r. w Brnie odbył się 16. kongres Międzynarodowego Towarzystwa Etnologii i Folkloru (SIEF), który nosił podtytuł Żyjąc w niepewności. Nasz projekt był dwukrotnie reprezentowany na konferencji. Ponieważ nasze badania dotyczą również wizualności regionów i krajobrazów powysiedleniowych, poza tradycyjną prezentacją stworzyliśmy plakat do dedykowanej sesji. Więcej informacji na ten temat znajdą Państwo tutaj.

Karina Hoření wygłosiła prezentację „Unsettling Memories of Post-War Displacement in Northern Bohemia”, która była częścią sesji „Small and Uncertain: Remembering and Forgetting Uncertain Times in a Small Town”, obejmującej inne prezentacje studiów przypadku z krajów postsocjalistycznych [Czechy: Barbora Vacková i Nina Batrošová o miastach zakładowych koncernu Bata i ich pamięci), Słowacja: Monika Metyková o pamięci Armii Czerwonej na pograniczu słowacko-węgierskim, Litwa: Vidmantas Vyšniauskas o niejednoznaczności tożsamości na Litwie].

Karina przedstawiła wyniki swoich badań w dzielnicy Liberca charakteryzującej się willami zbudowanymi przez niemieckich przemysłowców (zdjęcia wybranych budynków mogą Państwo zobaczyć w naszej galerii – Liberec – wille). W swoich narracjach obecni mieszkańcy zastanawiają się nad usunięciem niemieckich mieszkańców jako brutalnych i niesprawiedliwych, przy jednoczesnym wyłączeniu z tych opowieści własnych rodzin. W ten sposób mogą włączać do swoich gospodarstw domowych i codziennego życia przedmioty poniemieckie.

Tak zwane sesje plakatowe (posterowe) są już integralną częścią każdego większego kongresu naukowego. Plakat akademicki to ekscytujący sposób prezentacji wyników badań, jednak może to być również bardzo trudne. Jaka ilość tekstu będzie optymalna? Czy grafika przyciąga wzrok? Czy odbiorcy zrozumieją naszą koncepcję? To tylko kilka z wielu pytań, nad którymi dyskutowaliśmy podczas pracy nad naszym plakatem na 16. Kongres Międzynarodowego Towarzystwa Etnologii i Folkloru (SIEF).

Pokrótce przedstawimy, jak sobie z nimi poradziliśmy:

Staraliśmy się użyć jak najmniejszej ilości tekstu, ponieważ plakat to przede wszystkim prezentacja graficzna. Jednocześnie jednak warto zapoznać się z naszym projektem, dlatego dodaliśmy krótki akapit z kilkoma podstawowymi informacjami.

Główną część plakatu stanowi grafika przedstawiająca domek dla lalek. Przedstawia nie tylko poniemieckie domy, ale jednocześnie przedmiot – dziecięcą zabawkę. Wewnątrz można znaleźć dodatkowe przedmioty pozostawione przez Niemców i ponownie wykorzystane przez osadników na terenach powysiedleniowych w Czechach, Polsce i na Słowacji. Dalsze obiekty można znaleźć w „krajobrazie” wokół domu.

Więcej informacji o naszym plakacie znajdą Państwo tutaj (wersja anglojęzyczna).

W dniach 1-3 czerwca 2023 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa, mająca na celu zbadanie różnorodnych i złożonych sposobów, na jakie upamiętnia się w całej Europie pierwszą wojnę światową. Konferencja zgromadziła naukowców z ponad 20 instytucji ze Stanów Zjednoczonych, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Austrii, Polski, Chorwacji, Słowenii, Serbii, Włoch, Estonii, Litwy, Bułgarii i Czech.

Konferencja została zorganizowana przez grupę badawczą „Heritage of War 1914-1918”, której kierownikiem i koordynatorem jest dr Kamil Ruszała (UJ). Wydarzenie było częścią flagowego projektu Critical Heritage Studies Hub, który jest finansowany przez program Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza.

Główne wykłady wygłosili profesor Jay Winter z Yale University i profesor Aaron J. Cohen z California State University w Sacramento. Konferencja składała się z kilku paneli tematycznych, które dotyczyły różnych aspektów upamiętniania i dziedzictwa związanego z I wojną światową. Odbyła się również dyskusja panelowa z udziałem przedstawicieli kilku muzeów, zajmujących się dziedzictwem I wojny światowej. Podzielili się oni swoimi doświadczeniami i wyzwaniami związanymi z prezentacją i interpretacją tego złożonego i kontrowersyjnego tematu.

Konferencja była okazją do pokazania, co działo się z miejscami pamięci o I wojnie światowej na terenach poprzesiedleńczych. W tym celu dr Karolina Ćwiek-Rogalska przedstawiła swój referat pt. „Sleeping German Soldier or a Virgin Mary? Recycling of the German Great War Memorials in Post-Displacement Slavic Central Europe”, w którym zaproponowała analizę niemieckich pomników ku czci poległych jako recyklingu. W wystąpieniu pokazała różnorodne formy ponownego wykorzystania i reinterpretacji niemieckich pomników wojennych na Pomorzu Środkowym.

Konferencja była cenną okazją dla naukowców i naukowczyń z różnych dyscyplin i środowisk do podzielenia się swoimi badaniami i spostrzeżeniami na temat upamiętniania i dziedzictwa I wojny światowej.

W dniach 5-6 czerwca 2023 r. dr Karolina Ćwiek-Rogalska miała okazję uczestniczyć on-line w konferencji SSEES Polish Migration Conference, organizowanej przez Anne White, profesorkę z University College London. Tematem konferencji były polityki integracyjne oraz doświadczenia migrantów mieszkających w Polsce i Polaków mieszkających za granicą, także w kontekście ostatnich przemian politycznych i społecznych. Konferencja odbyła się w sali im. T. G. Masaryka SSEES UCL, ale była również transmitowana online dla tych, którzy nie mogli uczestniczyć w niej osobiście.

Dr Karolina Ćwiek-Rogalska przedstawiła referat zatytułowany „Coming Back Home? Narratives on the Recovery in Post-Displacement Poland”. W swoim wystąpieniu analizowała lokalne dyskursy na temat „odzyskania”. W powojennej Polsce w zmienionych po 1945 r. granicach równolegle przebiegały dwa procesy: wysiedlenia i osadnictwo. Procesy te wspierała propaganda.

Opierając się na kwerendzie archiwalnej na Pomorzu Środkowym, dr Karolina Ćwiek-Rogalska pokazała, jak migranci na “Ziemiach Odzyskanych” odnosili się do pojęć narzucanych z centrum, skupiając się nie na polityce, która miała ich skłonić do jedynej możliwej narracji ideologicznej, ale na ich życiorysach i próbach uzasadnienia swojej obecności w regionie. Dr Ćwiek-Rogalska poddała również analizie napięcia obecne w tych narracjach i pokazała, jak zmieniały się one w czasie, porównując różne źródła pisane – wspomnienia pozostawione przez pierwszych osadników.

Konferencja była doskonałą okazją do wymiany myśli i spostrzeżeń z innymi naukowcami i naukowczyniami zajmującymi się problematyką migracji współcześnie i w przeszłości. Wśród poruszanych tematów znalazły się m.in.: wpływ Covid-19 na procesy migracyjne, rola NGS-ów we wspieraniu uchodźców i osób ubiegających się o azyl, doświadczenia polskich migrantów powrotnych i ich dzieci, a także utwory literackie dotyczące polskich migracji.

Jeśli chcą się Państwo dowiedzieć więcej o konferencji, tutaj można przeczytać abstrakty wszystkich wystąpień.

W sobotę 27 maja 2023 r. dr Karolina Ćwiek-Rogalska wygłosiła w Muzeum Warszawy wykład: „Czy Warszawę odbudowywano z cegieł z Ziem Odzyskanych?” Było to jedno z wydarzeń towarzyszących wystawie czasowej “Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” (kurator: Adam Przywara, czytaj więcej tutaj).

Dr Ćwiek-Rogalska podjęła temat “Ziem Odzyskanych”, czyli terenów, które zostały włączone do Polski po II wojnie światowej. Wiele z tych ziem zostało zniszczonych przez wojnę i musiało zostać odbudowanych przez nowych polskich osadników. Ale co z Warszawą, stolicą, która została prawie całkowicie zniszczona przez nazistów? Czy do jej odbudowy również wykorzystywano materiały i surowce z “Ziem Odzyskanych”?

Na podstawie dokumentów archiwalnych i relacji świadków historii wynika, że ​​odbudowa Warszawy była nie tylko wielkim przedsięwzięciem architektonicznym, ale także ważnym narzędziem kształtowania nowej polskości, zarówno w mieście, jak i na “Ziemiach Odzyskanych”. Jeszcze w siedem lat po wojnie, w listopadzie 1952 r., planowano codziennie wysyłać do Warszawy dwa wagony cegieł rozbiórkowych z Koszalina i okolic. Cegły te, określane jako „całe, pełne i dobrze oczyszczone”, przemierzały Polskę, kierując się do stolicy.

Dr Ćwiek-Rogalska opowiadała również o tym, dlaczego w wielu miejscach wciąż można usłyszeć historie o całych wsiach rozbieranych „na odbudowę Warszawy”. Wyjaśniła, czy mityczna rekonstrukcja pochłonęła tylko cegły z dawnych ziem niemieckich, czy też inne materiały, a nawet – ludzi.

Wykład był doskonałą okazją do bliższego poznania historii Polski i jej stolicy. Jeśli go Państwo przegapili, zachęcamy do obejrzenia nagrania tutaj.

Fotografia: Alfred Funkiewicz, Mężczyźni z organizacji żydowskiej przy odgruzowywaniu terenu getta warszawskiego, 1947, Muzeum Warszawy

Czy dzieła sztuki powstałe w 1945 roku są obecnie aktualnymi kategoriami opisu krajobrazu współczesnego pogranicza polsko-czeskiego? Karolina Ćwiek-Rogalska bada możliwości wzajemnych korelacji, jakie dają zdjęcia wykonane podczas jej ostatnich badań terenowych oraz fragmenty jednej ze sztuk Gerharda Hauptmanna, niemieckiego autora, który mieszkał na Dolnym Śląsku.

Z wpisem można zapoznać się tutaj.