Aktualności

Hauerlanda. Tak nazywa się głównie niemieckojęzyczny region środkowej Słowacji, ale także tytuł nowego spektaklu wystawianego w Teatrze im. J. G. Tajowskiego w Zwoleniu, wyreżyserowanego i napisanego przez Petra Palika. Spektakl przedstawia codzienne życie wieloetnicznej społeczności środkowej Słowacji oraz wpływ, jaki w dużej mierze wywarły na nią wydarzenia historyczne z lat 30. i 40. XX wieku. Z wpisu blogowego można dowiedzieć się o wrażeniach Michala Korhela ze spektaklu, który obejrzał 13 grudnia, ale także o jego znaczeniu w kontekście słowackiej kultury pamięci w odniesieniu do miejscowej ludności niemieckojęzycznej.

Wpis blogowy znajduje się tutaj.

Między 8 a 10 stycznia 2024 roku w Warszawie odbyło się trzecie już spotkanie na żywo całego zespołu Spectral Recycling. Pierwszego dnia omawialiśmy nasze plany na nowy rok – szczególnie, że czeka nas jeszcze wiele kwerend badawczych i wyjazdów terenowych. Przyjrzeliśmy się wspólnie definicji „poniemieckości”, która wyłania się z dotychczasowych doświadczeń pracy w terenie i analizy materiałów, które zebraliśmy. Wieczorem postanowiliśmy obejrzeć iluminację na Trakcie Królewskim, która nawiązuje do dekoracji świątecznych charakterystycznych dla lat 50. i 60 minionego wieku. Świetny sposób, by od innej strony zastanowić się nad rolą przedmiotów w historiach Europy Środkowej.

Kolejny dzień był okazją do zaprezentowania szerszemu gronu odbiorców wstępnych wyników badań. Prezentacja miała miejsce podczas otwartego Zebrania Zakładu Literaturoznawstwa i Kulturoznawstwa IS PAN w formie hybrydowej – w siedzibie Instytutu Slawistyki PAN oraz online. Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření i Michal Korhel wygłosili wystąpienie pt. „Introduction to Ghost-Hunting. Spectral Objects, Recycling Strategies and Human-Nonhuman Relationships in Post-Displacement Regions of Czechia, Poland and Slovakia”. W prezentacji każdy z konceptów teoretycznych, na których pracujemy, został zaprezentowany na podstawie jednego studium przypadku z każdego badanego regionu. Opowiedzieliśmy więc o czeskich duchach, polskich strategiach recyclingu i roli aktorów nie-ludzkich w osadnictwie w Słowacji.

Pytania do członków Zespołu dotyczyły m.in. warstw recyklingu, które badamy, tego, czy spotykamy “przyjazne” duchy, czy wręcz przeciwnie, jakie emocje towarzyszą osobom, z którymi prowadzimy wywiady, jakie wyzwania stają na naszej drodze badawczej i czy mamy już za sobą pierwsze sukcesy i porażki, dotyczące pierwotnych założeń. Następnym punktem spotkania był warsztat z dr hab. Dobrochną Kałwą, pracującą na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Nasze rozmowy dotyczyły historii mówionej jako podstawy przeprowadzania wywiadów. Ten temat jest stale obecny w naszych rozważaniach (tutaj link do informacji o ostatnich warsztatach) i planujemy kolejne spotkania z etnologami i etnolożkami, oraz historyczkami i historykami, które pomogą nam spojrzeć na nasze badania z innej perspektywy. 

Ostatni dzień upłynął na podsumowaniu trzech dni spotkań i planów na nowy rok. Ponadto poddaliśmy weryfikacji, jak wykorzystywać wiedzę zdobytą podczas warsztatów z obsługi programu MAXQDA (więcej o naszym szkoleniu tutaj). Mieliśmy też okazję do refleksji nad dotychczasowym sposobem gromadzenia materiałów, zarówno terenowych, jak i archiwalnych.

Nie możemy się doczekać nowych wyzwań i obiecujemy dzielić się z Państwem naszymi odkryciami, sukcesami, ale i trudnościami, jakie napotykamy. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej i profilu na portalu Facebook (link).

Rozpoczynając we wrześniu i kończąc na początku listopada – z krótką przerwą – nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, prowadziła kolejną turę prac terenowych na Pomorzu Środkowym. Późne lato i wczesna jesień były doskonałym czasem na przyjrzenie się z bliska różnym formom recyklingu kulturowego, gdyż opadające liście i zamierające trawy odsłoniły opuszczone wioski, takie jak Doderlage/Dudylany, czy pozwoliły przyjrzeć się pobliskim poniemieckim cmentarzom, a także „zrecyklowanym” pomnikom.

Karolina stosowała różne formy obserwacji uczestniczącej, będącej podstawową metodą etnograficzną. Mogła wraz z rozmówcami wziąć udział w oficjalnych uroczystościach upamiętniających na cmentarzu wojskowym w Bukowinie, spacerować po lasach w poszukiwaniu opuszczonych, samotnych gospodarstw, zamieszkałych po wojnie tylko na krótko, a także poszerzyć swoje badania o nowe obszary. Były wśród nich Borne Sulinowo, dawniej niemieckie Gross Born, a później radziecka baza wojskowa oraz Złotów, dawne niemieckie Flatow, gdzie przed wojną mieszkała liczna mniejszość polska. Gromadziła także materiały przechowywane w archiwum państwowym w Pile, dawniej niemieckim Schneidemühl.

W naszym projekcie sięgamy zarówno do źródeł etnograficznych, jak i archiwalnych, analizując je nie w porównaniu, ale w powiązaniu, gdyż ukazują one różne punkty widzenia i sposoby opowiadania historii o niemieckich duchach na terenach powysiedleniowych.

Centrum Studiów Polonoznawczych im. Aleksandra Brücknera to ośrodek badawczy w Halle w Niemczech, który koncentruje się na historii Polski, a także bieżących zagadnieniach związanych z polską polityką, społeczeństwem, językiem i kulturą. Oprócz badań prowadzonych przez własnych pracowników naukowych, Centrum oferuje interdyscyplinarne studia magisterskie z zakresu polonistyki dla studentów uniwersytetów w Halle i Jenie. Częścią tych programów jest cykl wykładów zatytułowany „Was Sie schon immer über Polen wissen wollten (oder sollten)” [Wszystko, co zawsze chciałeś (lub powinieneś) wiedzieć o Polsce]. Nasz badacz Michal Korhel został zaproszony do wygłoszenia wykładu na temat swoich badań nad niemieckimi duchami na Pomorzu Zachodnim.

W swojej prezentacji zatytułowanej „Geisterlandschaften? Deutsche Spuren in der Kulturlandschaft Ostmitteleuropas” [Krajobrazy widmowe? Niemieckie ślady w krajobrazie kulturowym Europy Środkowo-Wschodniej] Michal przedstawił koncepcje teoretyczne, którymi kierował się w swoich badaniach, a także naszkicował zarys regionu Pomorza Zachodniego, gdzie prowadzi badania terenowe. W konsekwencji przedstawił różne kategorie duchów, jakie spotyka w krajobrazie kulturowym regionu goleniowskiego i nowogardzkiego. Dyskusja ze studentami i uczestnikami zewnętrznymi skupiała się głównie na ustaleniach Michala podczas jego prac terenowych w Polsce i na Słowacji, ale także na ogólnej recepcji tego tematu w Niemczech.

Jeszcze przed wakacjami postanowiliśmy porozmawiać o kolejnym filmie (tutaj link do notki o poprzednim) – tym razem Karolina zaproponowała polski klasyk, popularną komedię z lat 60. pt. „Sami Swoi” (angielski tytuł brzmiał „All Friends Here”, a film miał premierę w Czechosłowacji pod tytułem „Ahoj, sousede”).

Film (1967) w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego opowiada historię dwóch skłóconych rodzin, Pawlaków i Kargulów. Fabuła składa się z szeregu żartów/psikusów, przygotowywanych głównie przez głowy rodzin chłopskich, Kazimierza i Władysława. Na tle innych środkowoeuropejskich produkcji, które piętnowały i ośmieszały „małą kulturę” tych narodów, sceneria „Samych Swoich” jest specyficzna. Obie rodziny zostały przesiedlone z utraconych po wojnie wschodnich terenów Polski (tzw. Kresów) na „Ziemie Odzyskane”, czyli tereny odzyskane od Niemiec i z których przesiedlono niemieckojęzyczną ludność. Film na tle komedii ukazuje zjawiska, na które natknęliśmy się w trakcie naszych badań, takie jak opuszczone niemieckie cmentarze, pozostali niemieccy księża oraz grabieże w miastach, które po przymusowym przesiedleniu niemieckojęzycznych mieszkańców stały się „miastami duchami”.

Nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, udzieliła ostatnio kilku wywiadów radiowych po otrzymaniu Nagrody Narodowego Centrum Nauki. Zachęcamy do wysłuchania trzech z nich na antenie Radia TOK FM, Radia Kraków i Radia 357, gdzie Karolina wraz z innym laureatem, Łukaszem Opalińskim, opowiada o swoich badaniach, w tym o duchach z naszego projektu oraz nagrodzie.

Jeśli interesują Państwa badania młodych naukowców, proszę się nie wahać się i posłuchać:

Radio Tok fm

Radio Kraków

Radio 357 

Nowy wpis na blogu opisuje losy „pomnika lwa”, wzniesionego jako pomnik wojenny w Deutsch Krone w 1925 r., a zburzonego w powojennym Wałczu. Autorka zadaje pytanie o znaczenia, jakie wpisali w pomnik zarówno przedwojenni niemieccy mieszkańcy miasta, jak i powojenni polscy mieszkańcy. Zagłębia się w kwestię, jaki był cel wznoszenia pomników wojennych i co stało się z niemieckim dziedzictwem w latach po włączeniu Pomorza Środkowego do Polski.

Wpis blogowy znajduje się tutaj.

Nasza badaczka, Karina Hoření, podczas dyskusji panelowej zorganizowanej przez czeską organizację Gender Studies opowiadała o wybitnych postaciach kobiecych społeczności niemieckiej w Czechach i o tym, dlaczego zostały one zapomniane. Razem z inną dyskutantką, Zuzaną Schreiberovą, dyrektorką organizacji non-profit Wielokulturowe Centrum Praga, przedstawiły publiczności ciekawe kobiety, takie jak fotografka Grete Popper, polityczka Irene Kirpal czy aktywistka Kate Frankenthal, ale także rozmawiały o tym, jak na ich ścieżki życiowe wpłynęła ich płeć i pochodzenie etniczne. Nagranie debaty dostępne jest tutaj.

Od pewnego czasu zespół Spectral Recycling pomaga przy lokalnym projekcie w Goleniowie, gdzie Michal Korhel pracuje w terenie. Projekt Goleniowskie Fotohistorie (tutaj znajdą Państwo także ich stronę internetową) współtworzy lokalną powojenną historię przez pryzmat fotografii i historii rodzinnych. Udało im się już zebrać setki szklanych negatywów i zidentyfikować na nich część osób. Kolejnym krokiem są wywiady dotyczące historii życia zidentyfikowanych mieszkańców. Michal Korhel przeprowadził już jeden wywiad (można go obejrzeć tutaj).

Ostatnio Karolina Ćwiek-Rogalska w ramach tego projektu również przeprowadziła wywiad wideo. Karolina wysłuchała historii pani Bronisławy Filipczyk, która jako sześcioletnia dziewczynka przyjechała z mamą z Niemiec do Goleniowa. Rozmówczyni wspomina pierwsze chwile po przybyciu do Goleniowa, jak wyglądało miasto, jej mieszkanie, życie jej i rówieśników. Ponadto pani Filipczyk opowiada, czy w tym czasie byli tam Niemcy (i jak długo tam przebywali) oraz jak wyglądały relacje z nimi.

Link do wywiadu na YouTube znajdą Państwo tutaj.

Ponieważ prowadzenie wywiadów jest centralnym elementem naszej metodologii badawczej, w listopadzie 2023 roku nasz zespół zorganizował wewnętrzne seminarium na temat historii mówionej i wywiadów z historią mówioną. Naszym gościem był Jakub Gałęziowski z Uniwersytetu Warszawskiego i Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej.

Na wstępie Jakub przedstawił nam zarys historii i rozwoju historii mówionej w Polsce. Po jego wystąpieniu wywiązała się ożywiona dyskusja. Jakub oraz członkowie naszego zespołu dzielili się swoimi doświadczeniami w prowadzeniu wywiadów w różnych kontekstach oraz omawiali napotkane trudności. Głównym tematem dyskusji była jednak kwestia tego, co odróżnia historię mówioną od innych metod prowadzenia wywiadu. Jak podkreślił Jakub, wywiady wykorzystywane są jako narzędzie w różnych dyscyplinach, jednak nie każdy przeprowadzony wywiad można zaliczyć do historii mówionej. Jedną z głównych cech tej interdyscyplinarnej metody i praktyki jest jej cel, jakim jest tworzenie źródeł historycznych. W wywiadach dotyczących historii mówionej nacisk nie jest kładziony na treść, ale głównie na narratora i tworzony przez niego dialog.

Dla naszego zespołu ta prezentacja i dyskusja były ważną podstawą do przyszłych refleksji na temat metodologii projektu Spectral Recycling. Jesteśmy bardzo wdzięczni Jakubowi za przyjęcie naszego zaproszenia i przybycie na nasze seminarium. Gratulujemy mu także nagrodzonej książki „Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny”, gdzie pokazuje, jak ogromne znaczenie może mieć metoda historii mówionej.