Przejdź do treści

Cel projektu

Kierownik projektu: dr hab. Karolina Ćwiek-Rogalska
Okres realizacji: 2022–2027
Numer projektu: 101041946
Konkurs: ERC Starting Grant

Zazwyczaj myślimy o duchach jak o widmach zmarłych nawiedzających świat żywych. A jeśliby uznać za duchy wszystkie materialne pozostałości, które wydobywają na światło dzienne przeoczone aspekty przeszłości i umożliwiają nam zrozumienie innych niż nasze doświadczeń? Przyjmujemy takie podejście w badaniach nad przesiedleniami, prowadzonych na terenach wcześniej zamieszkiwanych przez jedną kulturę, które w wyniku przymusowych migracji zasiedlili przedstawiciele innej. Przesiedlenie to proces, który obejmuje zarówno wysiedlenia, jak i ponowne osadnictwo. Zjawisko wysiedleń zostało dotąd stosunkowo dobrze zbadane, ale wiele aspektów ponownego osadnictwa wymaga dodatkowej uwagi badaczek i badaczy: szczególnie doświadczenia osadników związane z rzeczami pozostawionymi przez poprzednich mieszkańców. Podstawą naszych analiz będą badania archiwalne i terenowe, prowadzone w trzech regionach słowiańskiej części Europy Środkowej, gdzie ślady dawnych kultur niemieckich pozostały widoczne, niezależnie od wysiłków mających na celu ich wymazanie.

Rzeczy działają jak duchy poprzedniej kultury i zmuszają osadników do interakcji z „widmową” obecnością wysiedlonych. Poprzesiedleńcze spotkanie nowej i dawnej kultury przypomina tym samym formę życia pozagrobowego: użycie języka i sposobów myślenia, które wiążemy ze światem duchów pomaga uchwycić istotny aspekt doświadczenia osadniczego, który wymykał się innym sposobom opisu lub był przez nie pomijany. Widmontologia, spektralna teoria bytu, pozwala na pokazanie, w jaki sposób teraźniejszość jest przesiąknięta przeszłością i pozwala nam zajmować się nierozwiązanymi dotąd pytaniami, stając się tym samym narzędziem do badania niewyjaśnionych zjawisk. Do widmontologii dodajemy autorską kategorię recyklingu: rozumianego jako mechanizm ponownego wprowadzania tego, co pozostawili wysiedleni, w życie osadników.

Nasze podejście przyniesie świeże spojrzenie na codzienne życie w regionach poprzesiedleńczych, zapewniając bardziej zniuansowane i spójne zrozumienie procesów przymusowych migracji i ich ciągłych reinterpretacji w różnych reżimach politycznych i ideologicznych. Pokazując, czym są rzeczy poprzesiedleńcze i jaki jest stosunek ludzi do nich, projekt przedstawi studium przypadku tego, czego możemy się dowiedzieć o wyłanianiu się nowych kultur z doświadczeń Europy Środkowej.

Zespół

dr hab. Karolina Ćwiek-Rogalska
Kierowniczka projektu ERC StG
więcej
dr Angelika Zanki
Managerka/facylitatorka w grancie ERC StG
więcej
mgr. Karina Hoření
Badaczka w projekcie ERC StG
więcej
Michal Korhel, Ph.D.
Badacz w projekcie ERC StG
więcej
mgr Magdalena Bubík
Doktorantka/asystentka
więcej

Aktualności

Magdalena Bubík wraz ze studentami Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie bada dziedzictwo regionów post-przesiedleniowych

W styczniu Magdalena miała okazję podzielić się swoimi badaniami ze studentami historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jej zajęcia nosiły tytuł „Dziedzictwo regionów post-przesiedleniowych: kultura materialna i redefinicja przestrzeni”. Sesja stanowiła wprowadzenie do kluczowych koncepcji naszego projektu, w tym eksploracji widmontologii — teoretycznego podejścia stosowanego przez nasz zespół do badania regionów po przesiedleniach i ich transformacji. 

Czerpiąc ze swoich badań, Magdalena zilustrowała koncepcje recyklingu i redefinicji, ze szczególnym uwzględnieniem przestrzeni sakralnych w Pile i Libercu. Jej prezentacja podkreśliła, jak procesy te kształtują rozumienie krajobrazów po przesiedleniach. Zajęcia obejmowały także elementy interaktywne: analizę zdjęć i materiałów z badanych obszarów. Następnie odbyła się dyskusja. 

Zajęcia zapewniły wyjątkową okazję do zagłębienia się w zawiłości przesiedleń, pamięci i kultury materialnej, wyposażając ich w narzędzia umożliwiające lepsze zrozumienie trwałego wpływu procesów historycznych na współczesne przestrzenie.

Ta wzbogacająca sesja została zorganizowana we współpracy z dr. Kamilem Ruszałą z Instytutu Historii UJ, którego zaangażowanie nadało zajęciom nieoceniony wymiar interdyscyplinarny.

zdjęcie: Kamil Ruszała

Karolina Ćwiek-Rogalska ze stopniem doktora habilitowanego

Z ogromną dumą i radością informujemy, iż 23 października 2024 roku odbyło się kolokwium habilitacyjne naszej kierowniczki, dr Karoliny Ćwiek-Rogalskiej. Podstawą dla wniosku o nadanie stopnia był cykl artykułów pt. „Recykling pamięci. Rola „poniemieckiej” materialności w kształtowaniu się kultur osadniczych na obszarach post-przesiedleniowych. Antropologiczne studium przypadku”. Komisja habilitacyjna jednogłośnie zawnioskowała o nadanie stopnia doktora habilitowanego, co nastąpiło uchwałą Rady Dyscypliny z dnia 25 listopada br.

Serdecznie gratulujemy i życzymy dalszych sukcesów!

Pierwsze seminarium zespołu w nowym roku: omówienie książki Alles, was wir nicht erinnern Christiane Hoffmann

Zespół Spectral Recycling rozpoczął wewnętrzne seminaria w nowym roku 15 stycznia 2025 r. sesją czytelniczą dotyczącą książki Christiane Hoffmann „Alles, was wir nicht erinnern: Zu Fuß auf dem Fluchtweg meines Vaters” (2022). Wydanie polskie „Czego nieużyty. Pieszo śladami ucieczki ojca” w tłumaczeniu Ewy Czerwiakowskiej ukazało się nakładem Ośrodka Karta w zeszłym roku.

Niniejsza lektura należy do najnowszych relacji z przeżyć niemieckich przesiedleńców i ich dzieci. Po śmierci ojca Hoffmann zdecydowała się przejść drogą, którą jej rodzina uciekała przed Armią Czerwoną zimą 1945 roku. Wyruszając ze swojej wsi Rosenthal (obecnie Różyna) na Dolnym Śląsku, podążała śladami wypędzonych do Křižovatki w dzisiejszych Czechach, obejmującymi prawie 550 kilometrów na zachód. Podczas tej podróży starała się zbadać wpływ historii na życie jej rodziny i innych wypędzonych Niemców. Poruszyła także kwestie niemieckiej pamięci, winy i odpowiedzialności.

Nasz zespół zgłębił temat traum dziedziczonych i portretu regionów powysiedleniowych, skupiając się na Polsce i Czechach. Zastanawialiśmy się, jak podróż Hoffmann wygląda w porównaniu z naszymi własnymi doświadczeniami z pracy w terenie. Dyskusja okazała się zarówno wnikliwa, jak i wzbogacająca.

Grudniowe spotkanie zespołu Spectral Recycling w Pradze

Ponieważ cały nasz zespół wziął udział w konferencji „Memory and Populism from Below”, skorzystaliśmy z okazji, aby spotkać się po raz ostatni w grudniu 2024 roku w Pradze.

Pomimo napiętego harmonogramu konferencji udało nam się także odbyć kilka spotkań projektowych. Poświęciliśmy trochę czasu, aby spojrzeć wstecz na to, co osiągnęliśmy w 2024 r. i sporządziliśmy plany na 2025 r. 

W 2024 roku każdy z nas spędził kilka tygodni na badaniach terenowych. Jako zespół opublikowaliśmy sześć artykułów w czasopismach akademickich. Na spotkaniu w Greifswaldzie wczesną jesienią przygotowaliśmy fundamenty dla naszej przyszłej książki.

W 2025 roku będziemy stopniowo kończyć badania terenowe i skupiać się na pracy nad książką. Oprócz spotkania poświęconego planowaniu odbyliśmy także seminarium spacerowe w praskim parku Stromovka, podczas którego omawialiśmy szersze tematy związane z naszymi badaniami. Mglista grudniowa pogoda zainspirowała nas do myślenia o widmontologii i zrobienia kilku stylowych zdjęć.

Magdalena Bubík, Karina Hoření i Karolina Ćwiek-Rogalska, zdjęcie: Michal Korhel