Kierownik projektu: dr hab. Karolina Ćwiek-Rogalska
Okres realizacji: 2022–2027
Numer projektu: 101041946
Konkurs: ERC Starting Grant
Zazwyczaj myślimy o duchach jak o widmach zmarłych nawiedzających świat żywych. A jeśliby uznać za duchy wszystkie materialne pozostałości, które wydobywają na światło dzienne przeoczone aspekty przeszłości i umożliwiają nam zrozumienie innych niż nasze doświadczeń? Przyjmujemy takie podejście w badaniach nad przesiedleniami, prowadzonych na terenach wcześniej zamieszkiwanych przez jedną kulturę, które w wyniku przymusowych migracji zasiedlili przedstawiciele innej. Przesiedlenie to proces, który obejmuje zarówno wysiedlenia, jak i ponowne osadnictwo. Zjawisko wysiedleń zostało dotąd stosunkowo dobrze zbadane, ale wiele aspektów ponownego osadnictwa wymaga dodatkowej uwagi badaczek i badaczy: szczególnie doświadczenia osadników związane z rzeczami pozostawionymi przez poprzednich mieszkańców. Podstawą naszych analiz będą badania archiwalne i terenowe, prowadzone w trzech regionach słowiańskiej części Europy Środkowej, gdzie ślady dawnych kultur niemieckich pozostały widoczne, niezależnie od wysiłków mających na celu ich wymazanie.
Rzeczy działają jak duchy poprzedniej kultury i zmuszają osadników do interakcji z „widmową” obecnością wysiedlonych. Poprzesiedleńcze spotkanie nowej i dawnej kultury przypomina tym samym formę życia pozagrobowego: użycie języka i sposobów myślenia, które wiążemy ze światem duchów pomaga uchwycić istotny aspekt doświadczenia osadniczego, który wymykał się innym sposobom opisu lub był przez nie pomijany. Widmontologia, spektralna teoria bytu, pozwala na pokazanie, w jaki sposób teraźniejszość jest przesiąknięta przeszłością i pozwala nam zajmować się nierozwiązanymi dotąd pytaniami, stając się tym samym narzędziem do badania niewyjaśnionych zjawisk. Do widmontologii dodajemy autorską kategorię recyklingu: rozumianego jako mechanizm ponownego wprowadzania tego, co pozostawili wysiedleni, w życie osadników.
Nasze podejście przyniesie świeże spojrzenie na codzienne życie w regionach poprzesiedleńczych, zapewniając bardziej zniuansowane i spójne zrozumienie procesów przymusowych migracji i ich ciągłych reinterpretacji w różnych reżimach politycznych i ideologicznych. Pokazując, czym są rzeczy poprzesiedleńcze i jaki jest stosunek ludzi do nich, projekt przedstawi studium przypadku tego, czego możemy się dowiedzieć o wyłanianiu się nowych kultur z doświadczeń Europy Środkowej.
Regiony poprzesiedleniowe mogą być złożone i trudne do zdefiniowania, ponieważ często mają wiele interpretacji i narracji. Magdalena Bubík w swojej refleksji po wystawie „Rzeczy przysposobione” podkreśla wyzwanie, jakim jest opisanie „Ziem Odzyskanych”, porównując je do wyboru jednych drzwi spośród wielu. Sugeruje to, że specyfika tych terytoriów nie jest łatwa do uchwycenia.
Link do wpisu na blogu znajdą Państwo tutaj.
Pod koniec listopada większość naszego zespołu spotkała się w Brnie, na zaproszenie lokalnego oddziału Instytutu Etnologii Czeskiej Akademii Nauk. Dzięki zaproszeniu Katedry Badań nad Pamięcią przedstawiliśmy jej członkom wstępne wyniki naszych badań. Karolina Ćwiek-Rogalska zaprezentowała ramy teoretyczne i metodologiczne badań. Karina Hoření przedstawiła swoje nowatorskie przemyślenia na temat pogranicza czesko-słowackiego w oparciu o dane pochodzące z jej badań etnograficznych i archiwalnych. Magdalena Bubík zaprezentowała kilka studiów przypadku ze swoich badań nad byłymi niemieckimi kościołami protestanckimi w północnych Czechach. Omawialiśmy nasze badania przez ponad dwie godziny i otrzymaliśmy cenne uwagi. Jeszcze raz dziękujemy za zaproszenie!
Nasza managerka i facylitatorka, Angelika Zanki, czerpiąc ze swojego doświadczenia w promowaniu działalności naukowej, przeprowadziła interaktywne spotkanie z doktorantami Szkoły Doktorskiej Anthropos. Spotkanie było platformą do wymiany wiedzy i burzy mózgów, skupiając się na skutecznych strategiach dla naukowców w zakresie promowania siebie i badań naukowych. Nacisk położono na to, co warto i czego nie warto prezentować w związku z autopromocją, a także na badanie różnych kanałów i podejść promocyjnych. Angelika wskazała także przykłady udanych praktyk i działań promocyjnych realizowanych w ramach grantu Spectral Recycling.
Osadnicy przybywający na tzw. Ziemie Odzyskane z innych części Polski lub z zagranicy po II wojnie światowej często przywozili ze sobą niewiele. Jednak wszyscy przywieźli ze sobą swoje historie rodzinne. Nasz partnerski projekt „Goleniowske Fotohistorie” ma na celu przywrócenie na światło dzienne tej pozornie zapomnianej części historii. Światło odgrywa kluczową rolę w projekcie, ponieważ współpracuje ze szklanymi negatywami, na których znajdują się fotografie pierwszych osadników powojennego Goleniowa, miasta na Pomorzu Zachodnim. Niektóre z nich to klasyczne portrety, inne zaś uwieczniają ważne momenty z ich codziennego życia, takie jak śluby, narodziny dzieci czy pierwsze komunie. Fotografował ich pierwszy powojenny fotograf miejski, Marian Dałkiewicz wraz z żoną Zofią.
Jak napisała Karolina w swoim wpisie na blogu, fotografie osób, których imion nie znamy, mają charakter widmontologiczny i kojarzą się z wieloma pytaniami dotyczącymi występujących na nich osób. Projekt „Goleniowske Fotohistorie” stara się nie tylko zachować odnalezione negatywy dla przyszłych pokoleń, ale także próbuje odpowiedzieć na te pytania. W dniach 15-23 listopada, we współpracy z naszymi badaczami Karoliną i Michalem, zespół stojący za projektem „Goleniowskie Fotohistorie” zorganizował wystawę części fotografii pod tytułem „Historie przywiezione”. Pokazano zwiedzającym nie tylko same fotografie, ale także ich autorów, a po części także historie osób, które z czasem zostały na zdjęciach rozpoznane. Ponadto, jako jedni z pierwszych ukazali powojenną historię miasta z perspektywy osadników. Ważnym aspektem była mapa, na której zwiedzający mogli zaznaczyć, skąd ich rodziny przybyły do Goleniowa po II wojnie światowej.
W ramach otwarcia wystawy zwiedzający mieli okazję wykonać własne zdjęcia w technice stosowanej jeszcze w okresie powojennym. Program towarzyszący obejmował kilka prezentacji na temat samego projektu czy fotografii portretowej. Osoby ze zdjęć również miały okazję zabrać głos, opowiadając, jak powstawały zdjęcia i co pamiętają z tamtego czasu. W ostatniej części programu nasi badacze Karolina i Michal zaprezentowali swoje badania nad historią tzw. Ziem Odzyskanych na podstawie niemieckich obiektów, które odnaleźli w Goleniowie podczas prac terenowych.
