From April 9 to 10 a conference under the title “Übersehen, vergessen, stillgestellt? Zur Latenz kulturellen Erbes” took place at the Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO) in Leipzig (Germany). Its aim was mainly to discuss the various cases of „silent“, hidden and overlooked cultural heritage and its status between the presence and absence. Furthermore, the participants should have reflect upon the concept of latency in the context of cultural heritage on theoretical level.
Our researcher, Michal Korhel, took part in the conference with his presentation „Wiederbelebung deutscher Geister in Handlová? Der Umgang mit dem Erbe der Karpatendeutschen in der Slowakei“ (Bringing the German Ghosts of Handlová Back to Life? How Slovakia is Dealing with the Heritage of the Carpathian Germans). In his contribution Michal presented the German cultural heritage or more precisely its remnants in Handlová as ghosts haunting the town’s inhabitants. While showing the audience various examples he could identify during his fieldwork Michal focused on the question, how the locals perceive these ghosts nowadays. Even though he had to conclude that the remnants of the German heritage in Handlová and in Slovakia in general are being widely ignored, he stressed the existence of few civic initiatives that aim at living with German ghosts „justly“. That means that they are trying to reinterpret and transform the German heritage in the contemporary context. In the following discussion the audience was interested in examples of „exorcism“ and the topic of ghosts from the perspective of the German expellees. Moreover, the discussion tackled the question of morality and pragmatism in regard to the recycling of German ghosts (especially German gravestones and cemeteries).
On April 17th, Karolina Ćwiek-Rogalska, was a guest speaker at the Interdisciplinary Scientific Seminar at Wrocław University of Science and Technology. She gave a lecture titledTopolgangers: the double life of the “recovered” cities. In her presentation, she explored the idea that formerly German cities remain their identity hidden underneath their Polish, Czech or Slovak one. As the vehicles of reminding the inhabitants of this double life she analyzed various objects present in the city spaces, the Spectral Recycling team found out during the fieldwork of the respective members. She clarified that the objects left behind serve as remnants of previous cultures, allowing new residents to interact with the lingering presence of the displaced.
Karolina was invited by the Academia Iuvenum (made up of young scientists from Wrocław University of Science and Technology who are successfully conducting research projects, the elite group is tasked to undertake various initiatives for the benefit of the university, provide a platform for the exchange of scientific ideas, and enable young scientists to express their opinions inside and outside the university). She wants to warmly thank Marta Rusnak and Dawid Skrzypczak from the Academia who organized her visit. It was also a great opportunity to get to know more about the research currently done at the University and explore the doppelganger side of Wrocław, formerly German Breslau.
On Monday, April 15th, our series of seminars with invited guests continued – this time Associate Professor Stanislav Holubec from the Institute of History of the Czech Academy of Sciences accepted our invitation. We have been following his work for a long time and were therefore happy to learn about the results of his project Central European Mountains Krkonoše 1890-1950: Modernity, Tourism, Nationalism where he studied the modern history of the mountain range that is situated on the Czech- Polish border and that was inhabited by German-speaking communities until 1946.
Stanislav has done archival research on both sides of the Czech-Polish border and shared with us his findings on the different character of the postwar resettlement in the two countries and the different policies and practices of how the German past of this mountain range was rewritten into the Czech(oslovak) and Polish narrative after the Second World War.
Furthermore, Stanislav explored the exile culture of the expelled Germans who preserved and re-created the image of the Krkonoše (Riesengebirge in German and Karkonosze in Polish) even in exile in West Germany.
Since both Karolina and Karina are partially doing their research in the region, there was a vivid discussion not just about the findings themselves but also about methodological issues of research in the borderlands and possible future directions in the research of mountain areas in general.
Our researcher, Michal Korhel, spent two weeks in March doing fieldwork in Slovakia. His aim was predominantly to look for the first and second generations of settlers who came to Handlová after World War II. However, during his travels he encountered more ghosts than he expected.
Michal’s first stop was Slovakia’s capital, Bratislava. There he got a meeting with the author and director of the first theatre play that tackled the topic of the forced expulsion of Germans from Slovakia – Domov! (Home!). As the story of the play took place in his home town of Kežmarok and its surroundings, in the interview Michal additionally gained a comparative perspective to his research in Handlová.
A formerly German stone house – a meeting place of the German community in Handlová. Phot. by Michal Korhel
Handlová itself was Michal’s next stop. There he was able to live in a formerly German stone house (nowadays a place where the local German community regularly meets). With its thick and cold walls one could at least partly imagine how the living standards might have looked like. Right on his first day in Handlová, a narrator took Michal to the „field“: in this case almost literally, as they went to the forests and meadows surrounding the town, collecting information for the narrator’s own research. He attempts to use the knowledge of the prewar cultivation of land (such as planting fruit trees and bushes away from human housing), in order to keep the animals in the nature and use the uncultivated parts of the local environment.
A narrator showing Michal pictures from photo albums of her family that came to Handlová from Romania. Phot. by Michal Korhel
In Handlová and towns in its vicinity Michal conducted interviews with settlers, who or whose ancestors came to Handlová from Belgium, Hungary and Romania. As one of them came to Handlová together with her parents already during the war, Michal got a valuable account on the time directly after the war’s end and empty German houses that were not that empty after all. Even though Michal set up some meetings already in advance based on a call for participants, he also walked through the streets of Handlová in hope to gain some information talking to people “over the fence”.
Streets of Handlová in the beginning of spring. Phot. by Michal Korhel.
At the end of Michal’s fieldwork a narrator took him for a short road trip. It was the same route that is usually shown to German visitors, who come to Hauerland to see the home of their ancestors. From Handlová the trip went to formerly German settlements Sklené / Glaserhau, Kremnické Bane / Johannesberg, Kunešov / Kuneschhau and Janova Lehota / Drexlerhau. Additionally, in Kunešov Michal and his guide took a walk following the path the German miners from the village regularly took on their way to the mine in Handlová.
The landscape of Hauerland. Phot. by Michal Korhel.
Czech history of the women’s movement is often limited to the history of Czech-speaking women, neglecting the role of ethnic minorities. However, the women’s movement of the German-speaking minority also flourished in the Czech lands. Karina’s article in journal Rovné příležitosti v souvislostech issued by Gender Studies, o.p.s. sheds light on these overlooked aspects of Czech history. You can read it here (in Czech).
In February Magdalena made her first field trip to northern Poland, and her destination was Piła (formerly German Schneidemühl) and the surrounding area. During this time, she tried to find the German ghosts that were related to the church sphere, and so she visited the churches of Piła. Among them were the formerly Protestant churches, which now belong to the Roman Catholic Church, but she also tried to seek for those that are no longer there. St. John’s Church (Johanneskirche) was such an example. Magdalena was looking for its story. After the Second World War the church deteriorated, was demolished and now there is an apartment building. However, after more than 50 years the Protestant parish in Piła was reactivated and a new church was built just a few meters next to the the place of the destroyed one. It also bears the name of Saint John as a memory of the old one. Magdalena could see a new building during the Sunday service. She also found some pre-war postcards and she made an interview with the pastor.
Another example was the formerly Protestant church in Stara Łubianka (formerly German Lebehnke) converted into a Community Center. Currently it is in private hands. Its image has changed so much that locating it was not an easy task.
Magdalena heard a lot about the earlier adherents of Protestantism from local Catholic priests and the members of Catholic parishes. She searched for German ghosts not only in churches, but also by climbing up the steps leading to church towers in search of bells and by trying to locate old Protestant cemeteries. Magdalena also spent part of her stay in the archives, museum and library.
dzwon z poewangelickiego kościoła p.w. Matki Bożej Częstochowskiej w Motylewie (Küddowtal)/bell from the formerly Protestant church of Our Lady of Częstochowa in Motylewo (Küddowtal)jeden z nagrobków na starym ewangelickim cmentarzu w Motylewie (Küddowtal)/one of the tombstones in the old Protestant cemetery in Motylewo (Küddowtal)
Moreover, in order to get a sense of the local atmosphere, Magdalena took part in the celebration of the so called “return of the city of Piła to the Motherland”, i.e. commemoration of the incorporation of the town into Poland in 1945, where it was possible to listen to a lecture on the conquest of the city, and its underground shelters, but also to see an exhibition of military equipment and vehicles.
Magdalena has collected a great amount of material, but this is certainly not her last field research in the area; she will continue her research in the coming months.
Our researcher, Karina Hoření, was invited for a guest lecture at the Department of Sociological Studies, Faculty of Social Studies, Charles University. She presented our project and her findings to international and Czech students of the course Anthropology of East Central Europe. The students also worked with ethnographic postcards – a methodological experiment by Endre Dányi, Lucy Suchman and Laura Watts that our research team use to share our findings. Each week, every team member shares one photograph from their research with the others. Students working with these postcards were encouraged to analyze the visuality of post-displacement.
We are happy to announce that in the course of her fieldwork in Wałcz, our PI, Karolina Ćwiek-Rogalska, is collaborating with the new initiative of the Wałcz Land Museum, namely the project “Wałcz DNA”. You can read more about it here. The project aims to gather stories about the postwar history of Wałcz and collect memorabilia of the first settlers. By writing down the stories about the lives of the postwar inhabitants of the town and its surroundings, the Museum wants to create a memory room in the building of the Wałcz Land Museum, which will tell about the post-war everyday life of the new inhabitants of Wałcz and the surrounding area.
Since the Museum initiative, funded by the Polish Minister of Culture and National Heritage as part of the National Institute of Museums’ program “Memory Rooms”, is focused on the objects that the newcomers brought with them, it perfectly aligns with the aims of the SpectralRecycling project. As we want to uncover the stories behind the objects left behind by the previous German inhabitants of the region, we can easily join forces.
Thus far, we have conducted several interviews together. Karolina was also able to dive into the rich collection of the Museum archival sources, connected with the German past of Wałcz. On February 21, 2024, Karolina gave a lecture at the meeting of the local club for international collaboration. We are looking forward to further collaboration and the outcomes! We can’t wait to see the exhibition that will come from this project.
The Most Przyjaźni, or Friendship Bridge, connects the towns of Český Těšín and Cieszyn, once one locality. The bridge carries the ghosts of the past, symbolizing both division and unity. Magdalena Bubík, a PhD student in SpectralRecycling project, seeks to understand and navigate these complex historical and cultural nuances in the new blog post you can read here.
[ENG, Polish version below] The towns of Český Těšín and Cieszyn are now two localities, but for centuries there was only one Cieszyn. Today, the Most Przyjaźni (the Friendship Bridge) connecting the Cieszyns reminds us of it in almost every inch of its length. The bridge also has its ghosts, who on the one hand demonstrate division and on the other, unity. They choose their time to do so. By their presence, they force the inhabitants of the towns to interact with them, and the residents do not always know how to respond. The question is, what are these ghosts and which one is likely to win over the reign of the Most Przyjaźni? Magdalena Bubík, the PhD student at the SpectralRecycling project, decided to check as a researcher, but also as the inhabitant of Cieszyn.
Wiele osób często pyta mnie, skąd pochodzę. Niektórzy bardziej obeznani dopytują też, w którym mieście właściwie mieszkam – w Cieszynie czy w Czeskim Cieszynie. Ja natomiast odpowiadam, że w tym drugim, ale zawsze szybko dodaję, że to tak naprawdę jedno miasto podzielone na dwie części. Nie wiem jednak, czy to nie jest bardziej moje skryte marzenie, aby tak było. A może konflikt o jedność czy podział jest tu nadal obecny?
Przez wieki bowiem istniał tylko jeden Cieszyn, centrum nie tylko Księstwa Cieszyńskiego, ale całego Śląska Cieszyńskiego, czyli terenów obejmujących też inne państwa stanowe[1]. Teren ten leży obecnie w dwóch państwach – w Polsce i w Republice Czeskiej. W okresie reorganizacji mapy Europy po I wojnie światowej, Cieszyńskie, jako teren pograniczny i bardzo dobrze prosperujący, był smakowitym kąskiem dla obu państw. Swoją rolę odgrywały tutaj też kwestie narodowościowe. Po licznych dyskusjach, a także aktach przemocy z obu stron, zamieszkach i strajkach, w 1920 roku obradująca w Paryżu Rada Ambasadorów podjęła decyzję, że Cieszyńskie zostanie podzielone na pół, a rzeka Olza będzie jednym z wyznaczników nowej granicy (Nowak, 2015a; Gąsior, 2020). Faktycznie, geograficznie teren został podzielony mniej więcej na pół. W praktyce jednak, po stronie czeskiej zostały ważne ośrodki przemysłowe, zagłębie górnicze, kolej, ale też ludność identyfikująca się jako Polacy. Ponieważ rzeka Olza wije się pomiędzy dwoma częściami Cieszyna, stała się granicą dwóch państw. Po stronie polskiej została nie tylko najstarsza historycznie część miasta, ale też centrum administracyjne, dlatego po stronie czeskiej musiało w ciągu krótkiego okresu powstać właściwie od podstaw zaplecze administracyjne miasta, włącznie z rynkiem i ratuszem (Ondřeka, 2020; Nováková, 2018). Dzisiaj w pełni funkcjonują dwa miasta – Cieszyn i Czeski Cieszyn (czes. Český Těšín).
Mieszkaniec miasta, mając wyobrazić sobie Cieszyn, od razu zobaczy w myśli obraz zielonego Wzgórza Zamkowego i górującej na nim Wieży Piastowskiej, pozostałościach po historycznych władcach Księstwa Cieszyńskiego. Widok ten poprzedza w miarę spokojna rzeka Olza. Jednak żeby zobaczyć taki obraz, musimy stać po stronie przeciwnej, na drugim brzegu. Drugi brzeg nie może istnieć bez pierwszego, choć aby tak się stało, musi istnieć coś pomiędzy nimi, jakiś łącznik, który spina oba brzegi.
Takim łącznikiem może być most. Według Władysława Kopalińskiego most symbolizuje ,,łączenie tego, co rozłączone w czasie i przestrzeni”, ale także ,,połączenie dwóch światów” (Kopaliński, 2015, s. 234). Autor używa różnych wersji słowa ,,łączyć” – łączyć rozłączone i połączyć dwie części. Dokładnie taka sytuacja występuje w Cieszynie, ponieważ dwie części miasta są ,,rozłączone w czasie i przestrzeni”. Most ten został wybudowany, aby łączyć i taką funkcję posiadał przez wieki, ale po 1920 roku jego rola diametralnie się zmieniła. Stał się czymś, co stoi pomiędzy dwoma państwami albo, używając słów Kopalińskiego, pomiędzy dwoma światami. Jeśli mamy dwie zupełnie odmienne rzeczywistości, dwa światy, to jaką funkcję miał pełnić most pomiędzy nimi? W ten sposób most stał się także upamiętnieniem przeszłości, rodzajem ducha, który uparcie przypomina o tym, że kiedyś Cieszyn był jednym miastem.
Czy most jest tutaj duchem? Duch, tak jak go rozumiemy w projekcie, jest czymś nie do końca uchwytnym, czymś co stoi pomiędzy dwoma światami: światem widzialnym i niewidzialnym, życiem i śmiercią, materialnością i niematerialnością (del Pilar Blanco & Peeren, 2013). Most Przyjaźni nie zatracił swojej funkcji infrastrukturalnej, jaką jest pokonanie rzeki, możliwość przedostania się na drugą stronę, ale jest też miejscem spotkania przeszłości z teraźniejszością, a jego duchy pozwalają nam spotkać się z tymi, którzy już nie żyją (Sterling, 2021). Most, tak samo jak duch, wymaga też od nas jakieś akcji, czegoś od nas żąda, o czym przypomina. Jest obecny w życiach mieszkańców, którzy nauczyli się żyć z obecnością granicy, a jednak niekiedy nastają chwile, kiedy oni sami nie wiedzą, jak odpowiedzieć na wołania mostu, o czym będę pisała poniżej.
Obecnie most jest łącznikiem nie pomiędzy dwoma stronami miasta, ale dwoma państwami, zaś szumiąca pod nim Olza trudno niezauważalną granicą. W ciągu wieków zwano go różnie: Długi, Solny, Główny, Zamkowy, Olziański, jednak od 1954 roku nosi nazwę Mostu Przyjaźni. Jednak przyjaźni pomiędzy kim: dwoma państwami, dwoma miastami, dwoma światami? Cieszyn już nie jest jednym miastem, a most nie łączy już dwóch sąsiednich państw wchodzących w skład satelickiego układu z ZSRR.
Ten most mógłby wiele powiedzieć, nie tylko o ludziach, ich życiach, drobnych i większych interesach, ale także o wydarzeniach historycznych i specyfice tego tak bardzo różnorodnego regionu, jakim jest Śląsk Cieszyński. Most nie tylko sam może być duchem, ale i posiada swoje duchy. Chciałabym się skupić tylko na dwóch, które wydają mi się ambiwalentne, jakby walczące nieustannie pomiędzy sobą, kto wygra wojnę o panowanie nad Mostem Przyjaźni. Od razu pojawia się pytanie – jakie są to duchy i w jaki sposób się ze sobą spierają? A może powoli zaczyna już być widać zwycięstwo jednego z nich? W tekście tym postaram się pomóc przemówić duchom i pokazać ich oblicza.
Łączenie miast, ale czy naprawdę?
Pierwszy z nich to duch podziału. W 2010 roku zdecydowano się odnowić most oraz zbudować na nowo kawiarenkę, która funkcjonowała zaraz za mostem po czeskiej stronie w okresie międzywojennym. Miejscowi architekci odtworzyli ją z fotografii. Otrzymała nazwę Noiva, czyli odwrotność nazwy, którą nosiła wcześniej – Avion. Pierwotna nazwa została w międzyczasie zajęta przez inny lokal gastronomiczny, dlatego też autorzy projektu zdecydowali się na to przesunięcie. Popijając kawę w środku kawiarni, mieszkaniec dalej mógł się cieszyć oryginalną nazwą, która była widoczna w lustrzanym odbiciu szyb okiennych. Dzisiaj dodatkowo możemy przeczytać na stronach internetowych kawiarni, że ten sposób odczytania nazwy nawiązuje również do przedwojennej żydowskiej restauratorki Rosalii Wiesner. Stąd nazwę trzeba odczytać po hebrajsku – od strony prawej do lewej. Obecnie kawiarnia funkcjonuje pod obiema nazwami – Avion / Noiva.
Można by było pomyśleć, że to wszystko pięknie wygląda i nie widać w tym niczego przypominającego o podziale Cieszyna. Pod mostem dalej płynie ta sama rzeka Olza. Tyle że to nie tylko rzeka, ale i granica pomiędzy dwoma państwami. Dlatego też podczas odnawiania mostu, dokładnie pośrodku, zgodnie z przebiegającą w toku wodnym granicą państwową, wzdłuż całego mostu wbudowano świecącą linię wraz z nazwami dwóch państw, która miała tę granicę symbolizować. Dodatkowo po obu stronach stały tabliczki informujące, że wkracza się na teren innego państwa. Jaki był zamysł autorów, aby wbudować świecącą linię, która przypomina i zaznacza podział? Projekt ma dwojakie znaczenie. Z jednej strony, umożliwił odnowienie mostu i nadanie mu innego wyglądu, może nawet bardziej pokazującego obecne realia. Z drugiej, pozwolił także na zatarcie ran przeszłości. Ale zarazem je uwidocznił. Tym bardziej, że jeszcze tak niedawno, bo na przełomie roku 2007/2008, po wieloletnich staraniach Polska i Republika Czeska wstąpiły do strefy Schengen. To oznaczało, że po 87 latach zlikwidowano kontrole graniczne i mieszkańcy mogli bez żadnych utrudnień przejść na drugą stronę. Jaki jest zatem powód ponownego zaznaczania świecącą linią granicy pomiędzy Cieszynami? A może to właśnie duch, który wywołany ukazał się znowu? Most Przyjaźni dalej jest zatem symbolem podziału tych dwóch miast.
Linia graniczna na Moście Przyjaźni, w tle widać też kawiarnię Avion / Noiva;
fot. Magdalena Bubík, 2023Linia graniczna wraz z tabliczką graniczną państw,
fot. Magdalena Bubík, 2023
Linia stała się obecnie miejscem często wykorzystywanym przez turystów, którzy pieczołowicie robią sobie zdjęcia w najróżniejszych pozach z napisem w tle oznaczającym granicę; z moich obserwacji wynika, że najczęściej są to Polacy, pozujący na tle Czeskiego Cieszyna. Miejscowi zdążyli już przyzwyczaić się do tej atrakcji turystycznej i bez zastanowienia, wielkim łukiem okrążają grupkę turystów, aby nie przeszkodzić im podczas uwieczniania tej granicznej pamiątki. Linia graniczna, która miała upamiętniać trudne dzieje podzielonego na dwie części Cieszyna, stała się więc nie tylko popularnym miejscem turystycznym, ale również miejscem, gdzie przeszłość styka się z teraźniejszością i przemawia do niej. Swoją obecnością zmusza miejscowych, aby wchodzili z nią w interakcję poprzez obchodzenie jej i nieustannie przypomina o swojej obecności i o przeszłości. Wprost można by było powiedzieć, że mieszkańcy spotykają się z duchem, który nawiedza to miejsce. Niektórzy nie pamiętają albo nie chcą pamiętać o przeszłości, jednak duch – w postaci linii – nie tylko poprzez swoją obecność, ale też poprzez oświetlenie, a nawet przez obecność turystów robiących sobie przy nim zdjęcia, przypomina o sobie. Można go ominąć, do czego przyzwyczaiła się większość mieszkańców, ale na pewno trudno go, choćby podświadomie, nie zauważyć. Wymusza bowiem na przechodniach określone praktyki.
Co ciekawe jednak, z biegiem lat niektóre części linii przestały świecić (co widać na zamieszczonych zdjęciach), ale nie zdecydowano się na ich wymianę. Dlatego część osób może pokonać most bez zauważenia tego ducha podziału, tym bardziej jeśli nie napotka na drodze fotografujących się turystów. W mniej więcej tym samym okresie na scenę zaczyna wchodzić duch kompletnie inny, ale również wykorzystujący efekty świetlne, aby przypominać o swojej obecności.
Czy odblask tramwaju zwycięży?
Z zabudowań dawnej straży granicznej na moście pozostał już tylko główny budynek, który pierwotnie był wykorzystywany do organizowania wydarzeń kulturalnych. Z czasem zaczęto się jednak zastanawiać nad jego zburzeniem i wykorzystaniem tego miejsca do innych celów. Projekt przewidywał zburzenie go w 2021 roku, a później wybudowanie tam centrum informacyjnego dla turystów, obok którego ma stanąć tramwaj. Kiedyś miasto Cieszyn posiadało linię tramwajową, mającą swój początek i koniec po różnych stronach rzeki Olzy. Liczyła niecałe 1,8 km, dlatego była najkrótszą i najkrócej działającą (bo tylko w latach 1911-1921) w monarchii austro-węgierskiej. Jednak w 1921 roku władze miejskie zdecydowały, że podział miasta na dwie części jest wystarczającym powodem, aby zlikwidować ten sposób miejscowego transportu (Nowak, 2015b). Tramwaj został zlikwidowany, jednak dla części mieszkańców nawet po tylu latach tramwaj jest dalej na tyle ważny i symboliczny, że zdecydowano, aby ponownie stał się częścią mostu. Niektórym pomysł ten przypomniał wydarzenia z przełomu roku 2007/2008 i wstąpienie do strefy Schengen, co pozwoliło na bliższe kontakty tych dwóch miast. Wtedy to aktorzy czeskocieszyńskiego teatru przynieśli rekwizyty, związane ze spektaklem o cieszyńskim tramwaju – symbolu jednego miasta.
Zdecydowano, że rekwizyt zostanie zastąpiony czymś rzeczywistym i realnym. To wszystko miało ukoronować zaznaczenie po obu miastach dawnych przystanków linii tramwajowej. Tramwaj ma na powrót stać się symbolem i oznaką jedności obu Cieszynów. W dodatku ma stanąć właśnie na Moście Przyjaźni, podkreślając jego znaczenia jako łącznika, symbolu relacji, jaka łączy dwa miasta po obu stronach rzeki.
Projekt został na krótko zatrzymany z powodu wybuchu pandemii Covid-19. W dniu 18 grudnia 2023 roku odbyło się uroczyste otwarcie nowego centrum informacyjnego oraz odsłonięcie stojącej obok repliki wagonu tramwajowego. Stoi ona trochę poniżej mostu, ale swoim czerwonym kolorem przyciąga uwagę przechodniów, tym bardziej w godzinach wieczornych, kiedy otacza ją świetlna aura wielu nakierowanych w jej stronę latarni. Replika przywodzi na myśl gwiazdę na podium, która jakby przypominała o zwycięstwie jedności obu miast. Każdy może wejść do środka, przez chwilę posiedzieć na ławkach tramwajowych oraz zapoznać się z historią produkcji repliki, w której wzięli udział miejscowi artyści. Cieszyński szlak tramwajowy został dopełniony szlakiem kulinarnym, który skupia niektóre z punktów gastronomicznych z obu stron Cieszyna. Dodatkowo w określonych godzinach na rynku w Cieszynie oraz naprzeciwko kawiarni Noiva w Czeskim Cieszynie jest wyświetlana kilkuminutowa historia cieszyńskiej linii tramwajowej.
Replika tramwaju, w tle centrum informacyjne,
fot. Magdalena Bubík, 2023
Kiedy przechodzimy przez most, prawie cała nasza uwaga koncentruje się teraz na tramwaju, tym bardziej, że co chwila któryś ze zwiedzających tramwaj pociąga za linkę i wszędzie wokoło rozbrzmiewa śmiech dzwonka tramwajowego. W ten sposób dwa duchy – tramwaj i most – współpracują ze sobą, przynajmniej na polu łączenia. Obecność tramwaju przyćmiewa nawet linię graniczną, wyznaczoną na moście, co skłania ku interpretacji, że obecnie w Cieszynach więcej ma się zauważać jedności niż podziałów. Zastanawiam się, czy po paru latach sytuacja na moście zmieni się? Czy turyści będą częściej stawali i robili zdjęcia pod tabliczką graniczną – przypomnieniem podziału – czy jednak wygra tramwaj – symbol jedności? Będę się temu bacznie przyglądała.
Duchy mostu są więc dalej żywe, a różne oblicza przeszłości za ich pomocą starają się nawiązać kontakt z dzisiejszymi Cieszyniakami i Cieszyniankami. Choć obecnie most jest łącznikiem dwu państw, to nie zawsze tak było i możliwe, że nie zawsze tak będzie. Linia przypomina o podziale, jednak wtóruje jej obok stojący tramwaj jedności. Tramwaj też kiedyś został usunięty z Cieszynów, więc czy ten pokona wszystkie przeciwności losu i będzie stał dalej na swoim miejscu?
Most Przyjaźni, sam będąc duchem, nawiedza więc wiele różnych duchów, które nie pojawiają się naraz wszystkie w tym samym czasie, ale każdy z nich wybiera sobie swój moment. Jedne przypominają o jedności, drugie o podziale, a mieszkańcy w różny sposób na nie reagują. Jedno jednak jest pewne – zachęcają nas do jakiegoś działania.
Magdalena Bubík
Bibliografia
Gąsior, G. (2020). Polityka narodowościowa państwa na czechosłowackim Śląsku Cieszyńskim w latach 1920-1938, Warszawa, 7-29.
Kopaliński, W. (2015). Słownik symboli, Warszawa.
Nowak, K. (2015), Okres międzywojenny w Czechosłowacji (1920–1938). Życie polityczne i społeczne [w:] Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, Idziego Panica (red.), tom VI, Cieszyn, 15-66.
Nowak, K. (2015), Polsko-czechosłowacki konflikt graniczny (1918–1920). Życie polityczne i społeczne [w:] Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, Idziego Panica (red.), tom VI, Cieszyn, 77-124.
Nováková, L. (2018). Budova českotěšínské radnice má 90 let, sloužila i jako šatlava nebo knihovna. Těšínské toulky minulostí, 6-7.
Ondřeka, Z. (2020) Český Těšín v letech 1920–2020. Těšínské Listy 7–8, 4–5.
Pilar Blanco, M. del & Peeren, E. (2013). The Spectralities Reader, Bloomsbury Publishing.
Sterling, C. (2021). Becoming Hauntologists: A New Model for Critical-CreativeHeritage Practice. Heritage & Society, 14(1), 67–86.
[1] Więcej na ten temat pisze Janusz Spyra w Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych, pod red. Idziego Panica, t. 4, Cieszyn 2012, s. 9-11.
