Angelika Zanki

Czy przedmioty niosą ze sobą wewnętrzne znaczenia, czy też są immanentnie powiązane z ludzką pamięcią? To jedno z pytań, nad którym zastanawiali się uczestnicy debaty „Przedmioty jako wehikuły czasu” podczas Festiwalu Literackiego w Sopocie (dawniej niem. Zopott). Beata Maciejewska, dziennikarka „Gazety Wyborczej” z Wrocławia (dawniej niemieckiego Breslau), przygotowała kilka intrygujących i dających do myślenia pytań pozostałym uczestnikom: Stefanowi Chwinowi, literaturoznawcy i pisarzowi z Gdańska (dawniej niemieckiego Danzig), którego powieść „Hanemann”jest kamieniem milowym w polskiej literaturze dotyczącej powojennych migracji, Dariuszowi Brzostkowi, profesorowi kulturologii z Torunia zajmującemu się zdolnościami kulturowymi przedmiotów oraz kierowniczce naszego projektu Spectral Recycling, Karolinie.

Wspólnie dyskutowali o tym, jak dzisiaj radzimy sobie z obiektami poniemieckimi. Czy wieszamy na ścianach zdjęcia wyimaginowanych dziadków, które znaleźliśmy na pchlich targach, jak mówiła Beata, czy też jesteśmy świadkami spadku zainteresowania tymi przedmiotami, jak głosił Stefan? Niespodziewanie rozmowa zeszła także na zagadkowe opowieści ukryte w gobelinach. Co można odkryć, gdy pozbędziemy się pierwszej, oczywistej warstwy i zajrzymy za nią?

W 1946 r., wraz z opuszczeniem przez niemieckojęzycznych mieszkańców wielu regionów obecnych Czech, miały zniknąć także materialne pamiątki kultury niemieckiej. Karina Hoření, członkini naszego zespołu, która prowadzi badania etnograficzne w północnych Czechach, pokazuje w swoim wpisie blogowym, że w czeskich miastach i wsiach nadal można znaleźć pamiątki po dawnych mieszkańcach. Jedną z nich są niemieckie napisy na domach, które zwracają uwagę zwiedzających na nieistniejące już sklepy czy punkty usługowe. Takie inskrypcje wpisują się w ramy naszych badań nad widmontologią, ponieważ przypominają o traumatycznej przeszłości, która miała zniknąć.

Zachęcamy do zapoznania się z nowym wpisem blogowym tutaj.

„Sympathy for the Unfamiliar Ghosts. Why did Polish Settlers Care for Tombs of Ancestors of Expelled Germans?” – taki tytuł nosił wykład, który 12 lipca 2023 r. Karolina Ćwiek-Rogalska wygłosiła w Zentrum Erinnerungskultur (Centrum Kultury Pamięci) na Uniwersytecie w Ratyzbonie. Wykład był częścią cyklu prezentacji i dyskusji na temat aktualnych badań i projektów z zakresu historii w przestrzeni publicznej i kultury pamięci, organizowanego przez prof. dr Juliane Tomann.

Karolina przedstawiła główne założenia projektu Spectral Recycling, którego celem jest zbadanie, w jaki sposób były wykorzystywane przedmioty pozostawione przez osoby niemieckojęzyczne po przymusowej migracji z Polski, Czech i Słowacji po 1945 r.

W swoim wystąpieniu Karolina skupiła się na tym, jak nowi osadnicy przekształcali niemieckie cmentarze i poszczególne miejsca niemieckich pochówków w miejsca ich własnej pamięci. Przekonywała, że ​​miejsca te można postrzegać jako „duchy”, które nawiedzają nowych mieszkańców, podważając ich poczucie przynależności i tożsamości, ale także otwierają możliwość dialogu i pojednania.

Wykład wywołał ciekawą dyskusję z udziałem słuchaczek i słuchaczy, którzy zadawali pytania dotyczące różnych aspektów wspomnianego tematu. Wśród poruszonych przez nich kwestii znalazła się rola religii, kulturowe znaczenie cmentarzy oraz przekształcenia dawnych terenów niemieckich po 1945 r. Ponadto, dyskusja dotyczyła szerszego kontekstu i implikacji wysiedleń i osadnictwa w powojennej polsko-niemieckiej historii oraz tego, w jaki sposób w projekcie Spectral Recycling możemy wypracować nowe spojrzenie na te kwestie.

Karolina pragnie serdecznie podziękować organizatorkom tego wydarzenia za zaproszenie do podzielenia się swoimi spostrzeżeniami na temat kultury pamięci. Była to wspaniała okazja do ożywionej i inspirującej dyskusji z publicznością. Więcej informacji na temat Zentrum Erinnerungskultur można znaleźć na ich stronie internetowej.

Zespół Spectral Recycling zaangażował się w lokalny projekt w Goleniowie (Goleniowskie Fotohistorie, link do strony znajduje się tutaj), odtwarzający powojenną historię przez pryzmat fotografii i historii rodzinnych. Punktem wyjścia projektu są odnalezione w Goleniowie na strychu dawnego atelier fotograficznego szklane negatywy. Na kilkuset fotografiach znajdują się dawni mieszkańcy miasta i regionu.

Autorom udało się już zidentyfikować niektóre osoby na ponad 300 szklanych negatywach, które opublikowali w swojej internetowej galerii. Kolejnym krokiem są wywiady dotyczące życiorysów zidentyfikowanych osób. Podczas badań terenowych w Goleniowie Michał Korhel przeprowadzał już wywiady. Mimo że ma w tym duże doświadczenie, to po raz pierwszy zrealizował wywiad wideo. Link do wywiadu na Youtube znajdziecie Państwo tutaj.

W czwartek, 22 czerwca 2023 r. Karolina Ćwiek-Rogalska wzięła udział w seminarium w Centre for Arts, Memory and Communities na Uniwersytecie w Coventry. Wygłosiła tam wykład on-line zatytułowany „Ghosts as Material Traces: A Spectral Perspective on Displacement and Resettlement in Slavic Central Europe”. Seminarium zorganizowała Nóra Veszprémi, historyczka sztuki, a prelegentem był Ben Dew, historyk z Uniwersytetu w Coventry, specjalizujący się w stosunkach polsko-brytyjskich.

W swoim wystąpieniu Karolina zaproponowała alternatywne rozumienie “duchów” jako materialnych śladów, ujawniających ukryte historie i umożliwiających zrozumienie inności, a nie tylko jako konwencjonalne wyobrażenie dusz zmarłych nawiedzających świat żywych. Ta perspektywa w badaniach nad przesiedleniami obecna jest w naszym projekcie: skupiając się na terytoriach zamieszkałych niegdyś przez jedną kulturę, które po przymusowej migracji zostały zasiedlone przez inną, analizujemy spotkania osadników i osadniczek z przedmiotami pozostawionymi przez poprzednich mieszkańców. Karolina pokazywała, że ​​przedmioty te można postrzegać jako duchy, które nawiedzają nowych mieszkańców, podważając ich poczucie przynależności i tożsamości, otwierając możliwość podjęcia dialogu i pojednania.

Po wykładzie wywiązała się ożywiona dyskusja z udziałem słuchaczy, którzy stawiali pytania o teoretyczne i metodologiczne implikacje podejścia Karoliny, a także o jego przydatność w analizie innych przypadków przymusowych migracji w różnych regionach i okresach historycznych. Seminarium było częścią cyklu, którego celem jest pokazanie, jak pamięć kulturowa jest kształtowana przez różne czynniki, m.in. sztukę, media, politykę czy emocje.

Po tym, jak tzw. Ziemie Odzyskane, czyli ziemie poniemieckie, po II wojnie światowej weszły w skład nowo powstałego państwa polskiego, ślady dawnej kultury niemieckiej musiały zostać usunięte lub poddane recyklingowi. W tym kontekście Michał Korhel przedstawia przegląd tego, jak polskie władze, a także nowa ludność „Ziem Odzyskanych” traktowały poniemieckie cmentarze na Pomorzu Zachodnim w Goleniowie/Gollnow i okolicach. Zostały zniszczone czy zachowane? Jak te miejsca wyglądają dzisiaj? Szczególnie interesuje go, co stało się z niemieckimi nagrobkami znajdujących się na cmentarzach w regionie.

Wpis blogowy mogą Państwo przeczytać tutaj.

Dr Karolina Ćwiek-Rogalska przedstawiła referat na konferencji „Narratives of Migration”, która odbyła się na Uniwersytecie Oksfordzkim 16 czerwca 2023 r. Konferencja, zorganizowana przez Isavellę Vouzę z Wydziału Języka i Literatury Angielskiej oraz profesorkę Emmę Bond z Wydziału Filologii Średniowiecznej i Nowożytnej, przy wsparciu Migration Oxford zgromadziła uczonych i uczone z różnych dyscyplin, którzy w swoich badaniach zajmują się kwestiami migracji. Organizatorkom zależało na pokazaniu, w jaki sposób reprezentacja kulturowa może wzbogacić, zakwestionować lub stworzyć nowe możliwości integracji perspektywy humanistycznej z badaniami nad migracjami.

Referat dr Ćwiek-Rogalskiej nosił tytuł „How Polish Migrants Reshaped Memories of Things Left Behind: A Study of Spectral Transformation”. Karolina posłużyła się jakościową analizą treści wspomnień, zachowanych w archiwach w Szczecinie, Koszalinie i Poznaniu, by pokazać, jak osadnicy na “Ziemiach Odzyskanych” modyfikowali swoje wspomnienia o rzeczach pozostawionych przez poprzednich, niemieckich mieszkańców. Proces ten nazwała widmową przemianą (spectral transformation). W najbliższym czasie organizatorki planują publikację materiałów z konferencji, zachęcamy do śledzenia naszej strony – będziemy informować o ukazaniu się tekstu.

W drugim tygodniu czerwca 2023 r. w Brnie odbył się 16. kongres Międzynarodowego Towarzystwa Etnologii i Folkloru (SIEF), który nosił podtytuł Żyjąc w niepewności. Nasz projekt był dwukrotnie reprezentowany na konferencji. Ponieważ nasze badania dotyczą również wizualności regionów i krajobrazów powysiedleniowych, poza tradycyjną prezentacją stworzyliśmy plakat do dedykowanej sesji. Więcej informacji na ten temat znajdą Państwo tutaj.

Karina Hoření wygłosiła prezentację „Unsettling Memories of Post-War Displacement in Northern Bohemia”, która była częścią sesji „Small and Uncertain: Remembering and Forgetting Uncertain Times in a Small Town”, obejmującej inne prezentacje studiów przypadku z krajów postsocjalistycznych [Czechy: Barbora Vacková i Nina Batrošová o miastach zakładowych koncernu Bata i ich pamięci), Słowacja: Monika Metyková o pamięci Armii Czerwonej na pograniczu słowacko-węgierskim, Litwa: Vidmantas Vyšniauskas o niejednoznaczności tożsamości na Litwie].

Karina przedstawiła wyniki swoich badań w dzielnicy Liberca charakteryzującej się willami zbudowanymi przez niemieckich przemysłowców (zdjęcia wybranych budynków mogą Państwo zobaczyć w naszej galerii – Liberec – wille). W swoich narracjach obecni mieszkańcy zastanawiają się nad usunięciem niemieckich mieszkańców jako brutalnych i niesprawiedliwych, przy jednoczesnym wyłączeniu z tych opowieści własnych rodzin. W ten sposób mogą włączać do swoich gospodarstw domowych i codziennego życia przedmioty poniemieckie.