Aktualności

Co krajobraz mówi nam o dawnych rodach szlacheckich, które miały zarówno polską, jak i niemiecką tożsamość? Tym razem nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, wcieliła się na chwilę w rolę przewodnika turystycznego i pomogła uczestnikom wycieczki rowerowej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Wałeckiej odsłonić wielowątkową historię pewnej rodziny.

Przez setki lat wiele wsi powiatu wałeckiego było podzielonych pomiędzy różne gałęzie skomplikowanego drzewa genealogicznego rodziny von der Goltz. Aby więc zobaczyć niektóre z ich majątków, 15 lipca Muzeum zorganizowało 30-kilometrową podróż. Dzięki pomysłowi Natalii Borek, była to fascynująca eksploracja zabytków związanych z rodziną von der Goltz.

Trasa obejmowała trzy przystanki – Kłębowiec (dawniej niemiecki Klausdorf), Karsibór (Keßburg) i Golce (Goltz), podczas których różni przewodnicy opowiadali o poszczególnych miejscach. Bogatą historią rodziny von der Goltz podzieliła się Karolina podczas eksploracji ruin zespołu pałacowego w Kłębowcu. Choć na teren ruin nie można wejść, można było zobaczyć dawne wejście do ogrodu, kaplicę ewangelicką i front pałacu, gdzie zachował się kartusz z herbem. W każdym punkcie grupa omawiała inny aspekt historii rodziny Goltzów, np. jej zaangażowanie w reformację i historie wpisane w jej herb. Karolina opowiadała także o zniszczeniach pałacu po wojnie.

Kolejnym punktem wycieczki był Karsibór, gdzie grupa miała okazję zwiedzić nowy kościół, w którym wykorzystano elementy starego, stojącego nieopodal, a ufundowanego przez rodzinę von der Goltz. Jest to dobry przykład splatania się dziedzictwa przedwojennego z nowym, w tym przypadku był to ołtarz kościelny. Ostatni przystanek w Golcach zakończył się na schodach kolejnej świątyni, remontowanego kościoła ze ścianami z muru pruskiego. Dodatkowo grupa została oprowadzona przez właściciela po młynie w Młyńskiej Dolinie, zapoznając się z historią tego miejsca i planami na przyszłość.

Zespół Spectral Recycling stara się nie tylko realizować naukowe aspekty naszego grantu, ale także angażować się w lokalne projekty i przybliżać lokalnym społecznościom fascynującą, często ukrytą historię dawnych niemieckich rzeczy pozostawionych po dawnych właścicielach. Mamy nadzieję, że już wkrótce będziemy mogli podzielić się z Państwem kolejnymi przykładami takiej współpracy.
 

11 czerwca 2024 r. Karina Hoření wygłosiła wykład dla szerszej publiczności w kawiarni Boršov w Pradze w Czechach. Jej prezentacja nosiła tytuł „Mity, duchy i skarby czeskiego pogranicza – perspektywa hauntologiczna” i zachęcała gości do ponownego przemyślenia utrwalonych narracji na temat czeskiego pogranicza i przesiedleń etnicznych Niemców. Karina została zaproszona przez Centrum Badań nad Kulturą Popularną, praską grupę naukowców zainteresowanych tematyką kultury popularnej jako ważnym czynnikiem wyobraźni społecznej, do zamknięcia tegorocznego cyklu wykładów zatytułowanych „Magiczny rok”. Pomimo słonecznej pogody wykład ten zgromadził szeroką publiczność, która dowiedziała się o jej badaniach terenowych w północnoczeskim mieście Liberec (dawniej niemiecki Reichenberg). Opowiadała ona na przykład, jak w okresie komunizmu wille niemieckojęzycznych przemysłowców zaadaptowano na sanatoria dla mas i dlaczego (obecnie opuszczone) można je interpretować jako duchy. W ramach wykładu Karina przedstawiła także historie kilku obiektów będących własnością wypędzonych Niemców oraz to, co myślą o nich obecni mieszkańcy miasteczka. Jak wynika z ożywionej dyskusji, wykład cieszył się dużym powodzeniem. Goście dzielili się własnymi historiami rodzinnymi, ale także dyskutowali o obecnym peryferyjnym statusie czeskiego pogranicza. Debata pokazała, że ​​temat wysiedleń jest aktualny także poza regionami powysiedleńczymi.

250 lat temu język czeski nie był powszechnie używany ani szanowany. Uważany był za język klas niższych, ciekawostkę etnograficzną. W imperium Habsburgów językiem wybieranym przez tych, którzy dążyli do sukcesu i awansu społecznego był język niemiecki. Ruch odrodzenia narodowego na przełomie XVIII i XIX w. zmienił status języka czeskiego. Ten ruch kulturalny i polityczny dążył do ożywienia nie tylko języka, ale także kultury, a w rezultacie stworzenia czeskiej tożsamości narodowej. Taki był temat nowego odcinka podcastu Czechostacji. Gospodarz, Jakub Medek, wraz z Karoliną Ćwiek-Rogalską, zagłębiają się w różne etapy odrodzenia, ze szczególnym uwzględnieniem czeskiej historii i kultury. Dotykają mniej znanych zagadnień, a także mistyfikacji i sporów o określenie czeskiej tożsamości. Przez cały odcinek przewija się także kwestia stosunków czesko-niemieckich. Analizując te tematy, podcast zapewnia słuchaczom głębsze zrozumienie złożoności i niuansów czeskiej historii i kultury.

Podcastu mogą Państwo posłuchać tutaj.

Fotografia jako sztuka widmontologiczna niesie ze sobą ideę uchwycenia i utrwalenia ulotnych chwil, wspomnień i emocji, które nawiedzają teraźniejszość. Podczas prac terenowych Karolina Ćwiek-Rogalska natknęła się w rodzinnym archiwum na fotografię, która przedstawiała poczucie tęsknoty, nieobecności i nostalgii. To wzbudziło jej zainteresowanie badaniem roli fotografii w dziedzictwie powysiedleńczym. Link do wpisu na blogu opisującego jej przemyślenia znajdą Państwo tutaj.

Projekt Goleniowskie Fotohistorie, w którym nasz zespół bierze udział, zgłębia wykorzystanie fotografii jako środka rekonstrukcji i utrwalania pamięci o wysiedlonych społecznościach, rzucającego światło na ich historię i tożsamość kulturową. Jeśli chcą Państwo dowiedzieć się więcej o projekcie, zachęcamy do odwiedzenia ich strony internetowej.

Karolina Ćwiek-Rogalska została powołana przez Radę Miasta Wałcza do Rady Muzeum działającej przy Muzeum Ziemi Wałeckiej. Podstawowym celem Rady jest dbanie o to, aby muzeum wywiązywało się ze swoich obowiązków wobec społeczności i swojej misji. Karolina będzie współpracować z innymi członkami Rady, m.in. dr. Henrykiem Pawłem Dąbrowskim, Piotrem Wojtankiem, ks. bp. dr. Arkadiuszem Trochanowskim, Adamem Biernackim i Pawłem Łakomym.

Współpraca Karoliny z muzeum obejmuje jej zaangażowanie w projekt „DNA Wałcza”, którego celem jest gromadzenie opowieści o powojennej historii Wałcza i pamiątek po pierwszych osadnikach. Więcej informacji o jej współpracy z muzeum i projekcie można znaleźć tutaj oraz na stronie internetowej muzeum.

W środę 28 maja odbyliśmy seminarium poświęcone zapoznaniu się z indywidualnym planem badawczym Magdaleny Bubík. Jako członkini naszego zespołu Magdalena realizuje także studia doktoranckie w Szkole Doktorskiej Anthropos w Warszawie. Obowiązkiem doktorantów jest przedstawienie komisji propozycji planów badawczych na pierwszym roku studiów. Komisja składająca się z cenionych naukowczyń takich jak prof. dr hab. Magdalena Zowczak, dr hab. Anna Engelking, prof. IS PAN i dr Izabela Mrzygłód, dostarczyła cennych spostrzeżeń ze swoich dyscyplin, aby ulepszyć projekt Magdaleny. Jesteśmy wdzięczni za wzbogacający dialog i wskazówki udzielone Magdalenie przez członkinie komisji.

Drugi dzień pobytu Zespołu Spectral Recycling w Wiedniu (23 maja) zdominowały interaktywne warsztaty. Dzięki Stacji Naukowej PAN w Wiedniu mogliśmy spotkać się w pięknej sali Lanckorońskich, aby wspólnie ze wspaniałą grupą badaczy dyskutować, analizować i interpretować.

W pierwszej części spotkania, prowadzonej przez Karolinę Ćwiek-Rogalską, zagłębialiśmy się w aspekty teoretyczne, m. in. w jaki sposób można analizować duchy oraz jak je definiować w ramach projektu i w szerszym kontekście. Poruszono także kwestię recyklingu, czego jednym z przykładów był wiedeński pomnik Karla Luegera, przedwojennego burmistrza miasta. Pomnik wzbudził kontrowersje po tym, jak o antysemickich poglądach Luegera przypomniały mieszkańcom miasta fale protestów. Jest on regularnie oblewany farbą i pokrywany napisami. Akt ten zmienia przeznaczenie pomnika na platformę ekspresji. To ostatnie wywołało debatę na temat tego, czy określone działania można uznać za recykling, co skłoniło uczestników do kwestionowania i różnicowania tego zjawiska w analizach.

Sposób wymiany pocztówek etnograficznych przedstawiła Karina Hoření. Jest to eksperyment metodologiczny opracowany przez Endre Dányi, Lucy Suchman i Laurę Watts, który został przyjęty przez nasz zespół. Oprócz udostępniania w zespole zdjęć opatrzonych krótkim pisemnym komentarzem w formie pocztówki, pokazujemy je także osobom z zewnątrz i prosimy o odnalezienie wspólnych elementów dla wybranych przykładów. Celem jest ocena, jak różne grupy interpretują pocztówki. Zadziwiły nas błyskotliwe interpretacje, jakie wynikły z tej części warsztatów, a także bogata i burzliwa dyskusja pomiędzy uczestnikami na temat poszczególnych pocztówek.

Michal Korhel poprowadził ostatnią część warsztatów, czerpiąc z doświadczeń wszystkich członków zespołu i poruszając trudne i intrygujące kwestie w ich pracy, skupiając się na tym, co znaczy pracować w obszarze etnografii spektralnej. Wykorzystał motyw kopalni w Handlovej i obecnej w okolicy niemieckiej przeszłości, nawiązując do kamiennych domów, języka używanego w kopalniach czy ukrytych w lesie pozostałości sadów owocowych, które często spotykał w Handlovej.

Warsztaty zapewniły platformę do wnikliwych dyskusji na temat kluczowych koncepcji projektu. Chcielibyśmy wyrazić naszą wdzięczność wszystkim gościom i uczestnikom warsztatów, którzy dołączyli do nas w badaniu możliwości, jakie stwarza widmontologia. Wasze aktywne uczestnictwo, wnikliwe sugestie i wciągające dyskusje były nieocenione. Z niecierpliwością czekamy na dalsze możliwości współpracy w przyszłości!

22 maja mieliśmy przyjemność zaprezentować nasz projekt w Stacji Naukowej PAN w Wiedniu. Było nam bardzo miło gościć zaproszone komentatorki z Wydziału Historii Uniwersytetu Wiedeńskiego, profesorki Claudię Kraft i Kerstin von Lingen, które zgodziły się podzielić swoimi spostrzeżeniami na temat naszej prezentacji.

Zgromadzonych gości przywitał dyrektor Stacji – Piotr Szlanta. Po krótkim wstępie przeprowadzonym przez naszą kierowniczkę, Karolinę Ćwiek-Rogalską, prezentacja rozpoczęła się od wyjaśnień dotyczących projektu, terminologii i składu zespołu. W kolejnych częściach zagłębiliśmy się w szczegóły dotyczące wybranych studiów przypadków, które postanowiliśmy zaprezentować wiedeńskiej publiczności.

Najpierw Karina Hoření przedstawiła swoje badania terenowe w Libercu, dawnym niemieckim Reichenbergu, w północnych Czechach. Poruszyła kwestię postaw jednostek wobec pozostawionych przedmiotów i pokazała, jak rozumiemy duchy w ramach projektu. Opowiadała historie rodzin i instytucji korzystających z dawnych willi niemieckich, starających się osiągnąć status niegdyś posiadany przez niemiecką burżuazję. Historia instrumentów przechowywanych w czasie wojny w jednej z libereckich willi, skonfiskowanych, a następnie poszukiwanych w 1947 roku, to fascynująca opowieść o tym, jak wyglądały regulacje dotyczące własności i zwrotów ww. w Czechosłowacji. Karina śledziła wysiłki austriackiego właściciela, próbowała odkryć losy instrumentów i pokazała, jak badania archiwalne uzupełnia etnografia. Przedstawiła swoje próby ustalenia, gdzie mógł znajdować się jeden z instrumentów, a mianowicie fortepian. Jeśli interesują Was badania Kariny, zapraszamy na naszego bloga, na którym niedawno przedstawiła (w języku czeskim) intrygujący przypadek innego skonfiskowanego mienia, wozu Sinti.

Następnie Karolina naświetliła powojenną historię recyklingu różnych przedmiotów i obiektów na Pomorzu Środkowym w Polsce, w powiecie wałeckim (dawniej niem. Deutsch Krone) przypominając, że ich pozyskiwanie i modyfikowanie często odbywało się za zgodą władz zgodnie z dekretem z 1946 r. w sprawie opuszczonych i poniemieckich majątków. Skupiła się na ponownym wykorzystaniu cmentarzy w mieście, pokazując, że recykling można rozumieć jako dosłowną strategię życia z czymś pozostawionym. Jeśli ciekawi Państwa, co działo się z niemieckim dziedzictwem w latach po włączeniu Pomorza Środkowego do Polski, mogą Państwo przeczytać wpis Karoliny na blogu (po polsku) o losach pomnika lwa, wzniesionego w Deutsch Krone w 1925 roku i zlikwidowanego w powojennym Wałczu.

Trzecią część prezentacji poprowadziła Magdalena Bubík, omawiająca przemiany dawnych kościołów i obiektów protestanckich w Pile (dawniej niem. Schneidemühl) w północnej Wielkopolsce. Te przedmioty kościelne zostały ponownie wykorzystane jako elementy wystroju w domach prywatnych (na przykład chrzcielnica używana jako popielniczka). Świadczy to o zmianie sposobu wykorzystania i znaczenia artefaktów religijnych w tej społeczności. Prezentacja Magdaleny rzuciła światło na losy tych obiektów oraz wpływ zmian kulturowych i historycznych na ich postrzeganie i wartość. Skłania to do refleksji nad ewoluującym krajobrazem religijno-społecznym regionu. Jeśli chcą Państwo zobaczyć, jakie inne duchy wytropiła Magdalena, odkąd dołączyła do naszego zespołu, zachęcamy do zajrzenia na jej wpis na blogu o duchach na Moście Przyjaźni łączącym miasta Český Těšín i Cieszyn.

Na koniec Michal Korhel opowiedział o mieście Handlová (dawniej niemieckie Krickerhau) i tym, w jaki sposób możemy śledzić zmiany na Słowacji po wysiedleniu. W tym celu Michal skupił się na katastrofie naturalnej z lat 60. XX wieku, a mianowicie osunięciu się ziemi, które miało miejsce w mieście. Podkreślił zmiany, jakie te wydarzenia wywołały, a które nadal są widoczne w krajobrazie. Michal argumentował, że było to wynikiem zaniedbania wiedzy i umiejętności kultywowanych przez przesiedloną niemiecką społeczność Handlovej. Jeśli chcą Państwo wiedzieć, jak osadnicy i pokolenia ich dzieci oraz wnuków poddały recyklingowi dawne niemieckie przedmioty i obiekty na Pomorzu Zachodnim, gdzie Michal prowadzi polską część swoich badań, warto przeczytać jego wpis na blogu w języku polskim poświęcony (dawnemu) pomnikowi poległych żołnierzy I wojny światowej w Maszewie.

Po prezentacji nasze gościnie, Claudia Kraft i Kerstin von Lingen, podzieliły się swoimi przemyśleniami na temat przedstawionych wcześniej przykładów badań, a także zadały ogólne pytania dotyczące projektu. Dzięki ich cennym spostrzeżeniom udało nam się przybliżyć środkowoeuropejski kontekst naszych badań, wybrane metody badań, którymi się posługujemy.

Jesteśmy wdzięczni za możliwość współpracy ze Stacją Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu, szczególne podziękowania kierujemy do Moniki Gromali i Marcina Kaima, którzy pomogli w organizacji wizyty. Wierzymy, że nasza współpraca przyniesie pozytywne rezultaty dla wszystkich uczestników. Doceniamy wnikliwe uwagi naszych gości i cenimy wzbogacające dyskusje, które miały miejsce podczas wydarzenia i po nim.

Maj był pracowitym miesiącem dla naszego zespołu. W połowie miesiąca nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, i badaczka, Karina Hoření, wzięły udział w konferencji „Postcolonial, Decolonial, Postimperial, Deimperial” zorganizowanej przez CoG ERC „Revenant – Revivals of Empire: Nostalgia, Amnesia, Tribulation”, afiliowanym na Uniwersytecie w Rijece.

W swojej prezentacji zatytułowanej „Industrial Specters Interwoven with a Carpet: a Story of Post-Imperial Nostalgia in Northern Bohemia” Karina i Karolina przedstawiły studium przypadku dywanu wyprodukowanego we Vratislavicach/Maffersdorfie w latach dwudziestych XX wieku, który zaginął po II wojnie światowej, ale niedawno został odnaleziony. Obecnie eksponowany jest w nowej lokalnej bibliotece. Historię dywanu, postrzeganego jako widmo przeszłości, można interpretować jako historię zapominania i pamiętania nie tylko o dziedzictwie austro-węgierskim, ale także niemieckim w Europie Środkowej. Podczas prezentacji zwrócono uwagę zarówno na wzory na dywanie i ich znaczenie, ale i wzorce zapamiętywania dywanu i jego producentów, pokazując, jak splatają się ze sobą historie sukcesu i utraconej chwały.

Konferencja gościła wielu uznanych naukowców, którzy podzielali nasze zainteresowanie zawiłą historią imperiów europejskich i ich materialnymi pozostałościami. Wystąpienia programowe można oglądać na kanale YouTube Center for Advanced Studies of University of Rijeka.

Po każdej prezentacji członkinie naszego zespołu brały udział w ożywionej dyskusji. Streszczenia prezentacji (w tym nasze) mogą Państwo przeglądać w broszurze dostępnej tutaj.

Doktoranci są zobowiązani do przedstawienia koncepcji indywidualnego planu badawczego na otwartym seminarium, które w zamyśle ma być publiczną obroną tej koncepcji, w tym ćwiczeniem umiejętności dyskusji i argumentacji. Nasza koleżanka z zespołu i doktorantka, Magdalena Bubík, zaprezentuje swój temat (Protestanckie przedmioty kultu w regionach post-przesiedleniowych słowiańskiej Europy Środkowej) 28 maja w godz. 15-17 na platformie Zoom. Jeśli chcieliby Państwo zobaczyć prezentację i dołączyć do dyskusji, prosimy o kontakt tutaj.