Aktualności

W następstwie II wojny światowej krajobraz geopolityczny Europy Środkowej uległ znaczącym zmianom. Jednym z takich wydarzeń było wypędzenie Niemców z Czechosłowacji. Czternasty odcinek podcastu Czechostacja, stworzonego przez czesko-polskiego dziennikarza Jakuba Medeka, zatytułowany „Czystka etniczna po czesku. Wypędzenie Niemców Sudeckich” szczegółowo opisuje to wydarzenie. Gościem odcinka była Karolina Ćwiek-Rogalska. Wspólnie zagłębiają się oni w okoliczności, które doprowadziły do ​​wypędzenia, doświadczenia osób nim dotkniętych i trwały wpływ na region czeskiego pogranicza. Była to świetna okazja, aby przybliżyć polskim słuchaczom te wydarzenia. Podcastu w języku polskim można posłuchać tutaj.

Miło nam podzielić się nowym artykułem naszej kierowniczki, Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, opublikowanym w czasopiśmie Acta Poloniae Historica.

Karolina zagłębia się we wspomnienia polskich żołnierzy, którzy osiedlili się na Ziemiach Odzyskanych po II wojnie światowej, badając, w jaki sposób przekazują one historie o zajęciu przez Polskę ziem poniemieckich w 1945 roku. Karolina identyfikuje dwie główne formy opowiadania historii: mit i legendę. Mit reprezentuje „obowiązkowe“ historie, podczas gdy legenda obejmuje elastyczne i opcjonalne opowiadanie historii. Omawia także, jak mit „odrodzenia” z biegiem czasu, od okresu bezpośrednio powojennego do lat 70., przekształcił się w tradycję. Analiza ta rzuca światło na różne sposoby, w jakie osobiste i zbiorowe doświadczenia kształtują narracje wydarzeń historycznych.

Artykuł dostępny jest w otwartym dostępie na stronie internetowej Acta Poloniae Historica oraz na naszej stronie internetowej. Zachęcamy również do zapoznania się z całym numerem czasopisma.

Karina Hoření podczas kwerend archiwalnych w miejscowym archiwum w Libercu znalazła dokument łączący problematykę zmian własnościowych po wojnie z historią zagłady Romów i Sinti. Po wojnie w Libercu odnaleziono wóz koczowniczy, który miał zostać sprzedany, ale prawowity właściciel odebrał go w ostatniej chwili. W swoim eseju Karina nie tylko szczegółowo opisuje tę historię i przedmiot, ale także zastanawia się nad rolą, jaką mogą one odegrać w naszym rozumieniu zapomnianej kultury Sinti w południowych Czechach.

Link do tekstu znajdą Państwo tutaj.

21 stycznia Karolina Ćwiek-Rogalska była gościem audycji Skarbiec Nauki Polskiej w Programie Drugim Polskiego Radia. Audycja, transmitowana we współpracy z Fundacją na rzecz Nauki Polskiej, ma na celu przybliżenie słuchaczom badań prowadzonych w ramach dotychczasowych stypendiów Fundacji. Karolina mogła opowiedzieć o ostatnich odkryciach dokonanych przez zespół Spectral Recycling, a także o swoich wcześniejszych badaniach w zachodnich Czechach. Przedstawiła podstawowe założenie naszego projektu: że przesiedleni są w pewnym stopniu nadal obecni w krajobrazie kulturowym regionów powysiedleniowych poprzez rzeczy, które po sobie pozostawili. Pokrótce omówiła, jak działa widmontologia i jak nawiązać do tej teorii podczas prowadzenia badań etnograficznych. Zachęcamy do wysłuchania rozmowy w języku polskim tutaj.

Z radością dzielimy się nowym artykułem naszej kierowniczki, Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, opublikowanym w czasopiśmie Environment & History. W artykule Karolina bada złożone i często niewidoczne historie dwóch pozostawionych po sobie sadów Baberów (Bobrowo) i Rieselei (Porosty), położonych niedaleko Wałcza, miasta w północno-zachodniej Polsce, które po 1945 roku przeszło drastyczne zmiany demograficzne i polityczne.

Opierając się na danych etnograficznych i archiwalnych, Karolina odkrywa, że ​​sady są nie tylko źródłem owoców, ale także miejscami pamięci i przynależności do różnych społeczności. Co więcej, twierdzi, że sady to miejsce splatania się przeszłości i teraźniejszości, tego, co ludzkie i nieludzkie. Zaprasza nas do ponownego przemyślenia naszych relacji z naturą i historią.

Artykuł znajduje się w otwartym dostępie, mogą go Państwo pobrać z naszej strony internetowej. Zachęcamy również do zapoznania się z całym numerem czasopisma.

Hauerlanda. Tak nazywa się głównie niemieckojęzyczny region środkowej Słowacji, ale także tytuł nowego spektaklu wystawianego w Teatrze im. J. G. Tajowskiego w Zwoleniu, wyreżyserowanego i napisanego przez Petra Palika. Spektakl przedstawia codzienne życie wieloetnicznej społeczności środkowej Słowacji oraz wpływ, jaki w dużej mierze wywarły na nią wydarzenia historyczne z lat 30. i 40. XX wieku. Z wpisu blogowego można dowiedzieć się o wrażeniach Michala Korhela ze spektaklu, który obejrzał 13 grudnia, ale także o jego znaczeniu w kontekście słowackiej kultury pamięci w odniesieniu do miejscowej ludności niemieckojęzycznej.

Wpis blogowy znajduje się tutaj.

Między 8 a 10 stycznia 2024 roku w Warszawie odbyło się trzecie już spotkanie na żywo całego zespołu Spectral Recycling. Pierwszego dnia omawialiśmy nasze plany na nowy rok – szczególnie, że czeka nas jeszcze wiele kwerend badawczych i wyjazdów terenowych. Przyjrzeliśmy się wspólnie definicji „poniemieckości”, która wyłania się z dotychczasowych doświadczeń pracy w terenie i analizy materiałów, które zebraliśmy. Wieczorem postanowiliśmy obejrzeć iluminację na Trakcie Królewskim, która nawiązuje do dekoracji świątecznych charakterystycznych dla lat 50. i 60 minionego wieku. Świetny sposób, by od innej strony zastanowić się nad rolą przedmiotów w historiach Europy Środkowej.

Kolejny dzień był okazją do zaprezentowania szerszemu gronu odbiorców wstępnych wyników badań. Prezentacja miała miejsce podczas otwartego Zebrania Zakładu Literaturoznawstwa i Kulturoznawstwa IS PAN w formie hybrydowej – w siedzibie Instytutu Slawistyki PAN oraz online. Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření i Michal Korhel wygłosili wystąpienie pt. „Introduction to Ghost-Hunting. Spectral Objects, Recycling Strategies and Human-Nonhuman Relationships in Post-Displacement Regions of Czechia, Poland and Slovakia”. W prezentacji każdy z konceptów teoretycznych, na których pracujemy, został zaprezentowany na podstawie jednego studium przypadku z każdego badanego regionu. Opowiedzieliśmy więc o czeskich duchach, polskich strategiach recyclingu i roli aktorów nie-ludzkich w osadnictwie w Słowacji.

Pytania do członków Zespołu dotyczyły m.in. warstw recyklingu, które badamy, tego, czy spotykamy “przyjazne” duchy, czy wręcz przeciwnie, jakie emocje towarzyszą osobom, z którymi prowadzimy wywiady, jakie wyzwania stają na naszej drodze badawczej i czy mamy już za sobą pierwsze sukcesy i porażki, dotyczące pierwotnych założeń. Następnym punktem spotkania był warsztat z dr hab. Dobrochną Kałwą, pracującą na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Nasze rozmowy dotyczyły historii mówionej jako podstawy przeprowadzania wywiadów. Ten temat jest stale obecny w naszych rozważaniach (tutaj link do informacji o ostatnich warsztatach) i planujemy kolejne spotkania z etnologami i etnolożkami, oraz historyczkami i historykami, które pomogą nam spojrzeć na nasze badania z innej perspektywy. 

Ostatni dzień upłynął na podsumowaniu trzech dni spotkań i planów na nowy rok. Ponadto poddaliśmy weryfikacji, jak wykorzystywać wiedzę zdobytą podczas warsztatów z obsługi programu MAXQDA (więcej o naszym szkoleniu tutaj). Mieliśmy też okazję do refleksji nad dotychczasowym sposobem gromadzenia materiałów, zarówno terenowych, jak i archiwalnych.

Nie możemy się doczekać nowych wyzwań i obiecujemy dzielić się z Państwem naszymi odkryciami, sukcesami, ale i trudnościami, jakie napotykamy. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej i profilu na portalu Facebook (link).

Rozpoczynając we wrześniu i kończąc na początku listopada – z krótką przerwą – nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, prowadziła kolejną turę prac terenowych na Pomorzu Środkowym. Późne lato i wczesna jesień były doskonałym czasem na przyjrzenie się z bliska różnym formom recyklingu kulturowego, gdyż opadające liście i zamierające trawy odsłoniły opuszczone wioski, takie jak Doderlage/Dudylany, czy pozwoliły przyjrzeć się pobliskim poniemieckim cmentarzom, a także „zrecyklowanym” pomnikom.

Karolina stosowała różne formy obserwacji uczestniczącej, będącej podstawową metodą etnograficzną. Mogła wraz z rozmówcami wziąć udział w oficjalnych uroczystościach upamiętniających na cmentarzu wojskowym w Bukowinie, spacerować po lasach w poszukiwaniu opuszczonych, samotnych gospodarstw, zamieszkałych po wojnie tylko na krótko, a także poszerzyć swoje badania o nowe obszary. Były wśród nich Borne Sulinowo, dawniej niemieckie Gross Born, a później radziecka baza wojskowa oraz Złotów, dawne niemieckie Flatow, gdzie przed wojną mieszkała liczna mniejszość polska. Gromadziła także materiały przechowywane w archiwum państwowym w Pile, dawniej niemieckim Schneidemühl.

W naszym projekcie sięgamy zarówno do źródeł etnograficznych, jak i archiwalnych, analizując je nie w porównaniu, ale w powiązaniu, gdyż ukazują one różne punkty widzenia i sposoby opowiadania historii o niemieckich duchach na terenach powysiedleniowych.

Centrum Studiów Polonoznawczych im. Aleksandra Brücknera to ośrodek badawczy w Halle w Niemczech, który koncentruje się na historii Polski, a także bieżących zagadnieniach związanych z polską polityką, społeczeństwem, językiem i kulturą. Oprócz badań prowadzonych przez własnych pracowników naukowych, Centrum oferuje interdyscyplinarne studia magisterskie z zakresu polonistyki dla studentów uniwersytetów w Halle i Jenie. Częścią tych programów jest cykl wykładów zatytułowany „Was Sie schon immer über Polen wissen wollten (oder sollten)” [Wszystko, co zawsze chciałeś (lub powinieneś) wiedzieć o Polsce]. Nasz badacz Michal Korhel został zaproszony do wygłoszenia wykładu na temat swoich badań nad niemieckimi duchami na Pomorzu Zachodnim.

W swojej prezentacji zatytułowanej „Geisterlandschaften? Deutsche Spuren in der Kulturlandschaft Ostmitteleuropas” [Krajobrazy widmowe? Niemieckie ślady w krajobrazie kulturowym Europy Środkowo-Wschodniej] Michal przedstawił koncepcje teoretyczne, którymi kierował się w swoich badaniach, a także naszkicował zarys regionu Pomorza Zachodniego, gdzie prowadzi badania terenowe. W konsekwencji przedstawił różne kategorie duchów, jakie spotyka w krajobrazie kulturowym regionu goleniowskiego i nowogardzkiego. Dyskusja ze studentami i uczestnikami zewnętrznymi skupiała się głównie na ustaleniach Michala podczas jego prac terenowych w Polsce i na Słowacji, ale także na ogólnej recepcji tego tematu w Niemczech.

Jeszcze przed wakacjami postanowiliśmy porozmawiać o kolejnym filmie (tutaj link do notki o poprzednim) – tym razem Karolina zaproponowała polski klasyk, popularną komedię z lat 60. pt. „Sami Swoi” (angielski tytuł brzmiał „All Friends Here”, a film miał premierę w Czechosłowacji pod tytułem „Ahoj, sousede”).

Film (1967) w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego opowiada historię dwóch skłóconych rodzin, Pawlaków i Kargulów. Fabuła składa się z szeregu żartów/psikusów, przygotowywanych głównie przez głowy rodzin chłopskich, Kazimierza i Władysława. Na tle innych środkowoeuropejskich produkcji, które piętnowały i ośmieszały „małą kulturę” tych narodów, sceneria „Samych Swoich” jest specyficzna. Obie rodziny zostały przesiedlone z utraconych po wojnie wschodnich terenów Polski (tzw. Kresów) na „Ziemie Odzyskane”, czyli tereny odzyskane od Niemiec i z których przesiedlono niemieckojęzyczną ludność. Film na tle komedii ukazuje zjawiska, na które natknęliśmy się w trakcie naszych badań, takie jak opuszczone niemieckie cmentarze, pozostali niemieccy księża oraz grabieże w miastach, które po przymusowym przesiedleniu niemieckojęzycznych mieszkańców stały się „miastami duchami”.