Most Przyjaźni łączy miasta Czeski Cieszyn i Cieszyn, niegdyś jedną miejscowość. Most niesie duchy przeszłości, symbolizując zarówno podział, jak i jedność. Magdalena Bubík, doktorantka w projekcie SpectralRecycling, stara się zrozumieć i poruszać po tych złożonych niuansach historycznych i kulturowych w nowym poście blogowym, z którym mogą Państwo zapoznać się tutaj.
W połowie marca nasz zespół spotkał się w Dreźnie, aby wziąć udział w Szóstym Kongresie Polonoznawczym (14-17 marca). Dzięki Michałowi Korhelowi, który zorganizował panel pt. „Presenting History in post-Displacement Regions”, mieliśmy okazję zaprezentować nasze badania i porównać je z kilkoma innymi studiami przypadków dotyczącymi kultur pamięci na Dolnym Śląsku, Warmii czy Żuławach.
Podczas panelu, któremu przewodniczyła Karolina Ćwiek-Rogalska, słuchacze mogli obejrzeć cztery prezentacje. Pierwszy referat wygłosiła Anna Kurpiel (Uniwersytet Wrocławski), która przedstawiła historię i współczesne odrodzenie stroju ludowego na Dolnym Śląsku („Lower Silesian Folk Costume as an Object of Contradictions: Presenting Pre-War Heritage within Folkloristic and Regional Frameworks”). Po drugie, nasz kolega Michał Korhel opowiedział o swoich badaniach nad muzeami lokalnymi na terenie dawnych niemieckich regionów Pomorza Zachodniego („Polish Memory Built upon Formerly German Objects: Local History Expositions in Western Pomerania”). Następnie mieliśmy okazję wysłuchać wystąpienia Agnieszki Pufelskiej (Uniwersytet w Hamburgu), która przedstawiła studium przypadku powojennej historii olsztyńskiego muzeum pod tytułem „Frractureless Appropriation in the Fractured Time (Museum Example)”. Ostatnią prezentację wygłosiła Joanna Szkolnicka (PAN), przedstawiając referat na temat aktywizmu pamięci w Elblągu („An upheaval with regard to the German past and cultural heritage in the cities of former East and West Prussia: New perspectives and narratives based on the example of Elbing/Elbląg”).
Po panelu wywiązała się ożywiona dyskusja oparta na komentarzach naszej dyskutantki Kariny Hoření. Poruszyła ona pytania o specyfikę muzeów w/na regionach powysiedleniowych, tematy pomijane w nowo powstającej narracji o wysiedleniach, czy też możliwy sprzeciw wobec nich. Nasza publiczność dyskutowała o przyszłości Heimatstuben, czyli małych muzeów utraconej „ojczyzny”, które zostały zbudowane przez Niemców przesiedlonych z Polski i Czechosłowacji w zachodnich Niemczech.
W sobotę 16 marca Karolina wzięła udział w kolejnym panelu zatytułowanym „How to change urban identity? Transitions in Polish towns in regional and transnational contexts”. Niektóre wyniki badań terenowych w Wałczu przedstawiła w artykule „Recovering” the City-Text of a Topolganger: A Case Study of the Pomeranian Town Deutsch Krone / Wałcz”.
Nie był to koniec działań naszego zespołu w Dreźnie, gdyż zaprezentowaliśmy także nasz plakat, który wykorzystuje symbol nawiedzonego domku dla lalek pełnego poniemieckich obiektów, aby oddać istotę naszego projektu (nasz plakat można zobaczyć tutaj). Kongres był doskonałą okazją do podzielenia się naszymi badaniami z innymi naukowcami, poznania nowych ludzi i wysłuchania fascynujących prezentacji z szerokiego zakresu polonistyki.
Przez pierwsze dwa tygodnie marca nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, pełniła funkcję korepetytora na warsztatach organizowanych przez Polski Fundusz na Rzecz Dzieci w Lusławicach na południu Polski. Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci to wyjątkowa organizacja, która od blisko 40 lat wywiera znaczący wpływ. Fundusz wspiera utalentowanych uczniów polskich szkół, pomagając im rozwijać talenty poznawcze, artystyczne i muzyczne. Stanowi platformę do pogłębiania wiedzy, poszerzania horyzontów i integracji różnych dziedzin nauki i sztuki. Fundusz współpracuje z setkami naukowców i artystów z najlepszych uczelni, instytucji badawczych i szkół artystycznych w Polsce. Dzięki tej współpracy stypendyści mają dostęp do bogatej wiedzy i doświadczenia. Fundusz zachęca do zaangażowania społecznego, a wielu byłych beneficjentów zostaje wolontariuszami, aby dać organizacji coś od siebie. Karolina jako jedna z nich często angażuje się w różne działania.
Tym razem zaangażowała się w kilka działań związanych z tematyką dziedzictwa powysiedleniowego. Oprowadziła po dwóch cmentarzach z czasów I wojny światowej w regionie, omawiając, w jaki sposób można interpretować różne elementy architektury pamięci. Wspólnie z uczniami obejrzeli także i omówili film „Prawo i pięść” Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego, przedstawiający rzeczywistość powojennych Ziem Odzyskanych. Karolina wygłosiła też wykład na temat znaczeń obiektów i krajobrazów Ziem Odzyskanych. Ponadto w ramach współpracy Funduszu ze społecznością lokalną zaangażowała się również w cykl warsztatów i wykładów w miejscowym Zespole Szkół Średnich im. Józefa Piłsudskiego w Zakliczynie. Jednym z nich były warsztaty, które prowadziła pt. „Jak czytać pomniki?”.
W następstwie II wojny światowej krajobraz geopolityczny Europy Środkowej uległ znaczącym zmianom. Jednym z takich wydarzeń było wypędzenie Niemców z Czechosłowacji. Czternasty odcinek podcastu Czechostacja, stworzonego przez czesko-polskiego dziennikarza Jakuba Medeka, zatytułowany „Czystka etniczna po czesku. Wypędzenie Niemców Sudeckich” szczegółowo opisuje to wydarzenie. Gościem odcinka była Karolina Ćwiek-Rogalska. Wspólnie zagłębiają się oni w okoliczności, które doprowadziły do wypędzenia, doświadczenia osób nim dotkniętych i trwały wpływ na region czeskiego pogranicza. Była to świetna okazja, aby przybliżyć polskim słuchaczom te wydarzenia. Podcastu w języku polskim można posłuchać tutaj.
Miło nam podzielić się nowym artykułem naszej kierowniczki, Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, opublikowanym w czasopiśmie Acta Poloniae Historica.
Karolina zagłębia się we wspomnienia polskich żołnierzy, którzy osiedlili się na Ziemiach Odzyskanych po II wojnie światowej, badając, w jaki sposób przekazują one historie o zajęciu przez Polskę ziem poniemieckich w 1945 roku. Karolina identyfikuje dwie główne formy opowiadania historii: mit i legendę. Mit reprezentuje „obowiązkowe“ historie, podczas gdy legenda obejmuje elastyczne i opcjonalne opowiadanie historii. Omawia także, jak mit „odrodzenia” z biegiem czasu, od okresu bezpośrednio powojennego do lat 70., przekształcił się w tradycję. Analiza ta rzuca światło na różne sposoby, w jakie osobiste i zbiorowe doświadczenia kształtują narracje wydarzeń historycznych.
Artykuł dostępny jest w otwartym dostępie na stronie internetowej Acta Poloniae Historica oraz na naszej stronie internetowej. Zachęcamy również do zapoznania się z całym numerem czasopisma.
Karina Hoření podczas kwerend archiwalnych w miejscowym archiwum w Libercu znalazła dokument łączący problematykę zmian własnościowych po wojnie z historią zagłady Romów i Sinti. Po wojnie w Libercu odnaleziono wóz koczowniczy, który miał zostać sprzedany, ale prawowity właściciel odebrał go w ostatniej chwili. W swoim eseju Karina nie tylko szczegółowo opisuje tę historię i przedmiot, ale także zastanawia się nad rolą, jaką mogą one odegrać w naszym rozumieniu zapomnianej kultury Sinti w południowych Czechach.
Link do tekstu znajdą Państwo tutaj.
21 stycznia Karolina Ćwiek-Rogalska była gościem audycji Skarbiec Nauki Polskiej w Programie Drugim Polskiego Radia. Audycja, transmitowana we współpracy z Fundacją na rzecz Nauki Polskiej, ma na celu przybliżenie słuchaczom badań prowadzonych w ramach dotychczasowych stypendiów Fundacji. Karolina mogła opowiedzieć o ostatnich odkryciach dokonanych przez zespół Spectral Recycling, a także o swoich wcześniejszych badaniach w zachodnich Czechach. Przedstawiła podstawowe założenie naszego projektu: że przesiedleni są w pewnym stopniu nadal obecni w krajobrazie kulturowym regionów powysiedleniowych poprzez rzeczy, które po sobie pozostawili. Pokrótce omówiła, jak działa widmontologia i jak nawiązać do tej teorii podczas prowadzenia badań etnograficznych. Zachęcamy do wysłuchania rozmowy w języku polskim tutaj.
Z radością dzielimy się nowym artykułem naszej kierowniczki, Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, opublikowanym w czasopiśmie Environment & History. W artykule Karolina bada złożone i często niewidoczne historie dwóch pozostawionych po sobie sadów Baberów (Bobrowo) i Rieselei (Porosty), położonych niedaleko Wałcza, miasta w północno-zachodniej Polsce, które po 1945 roku przeszło drastyczne zmiany demograficzne i polityczne.
Opierając się na danych etnograficznych i archiwalnych, Karolina odkrywa, że sady są nie tylko źródłem owoców, ale także miejscami pamięci i przynależności do różnych społeczności. Co więcej, twierdzi, że sady to miejsce splatania się przeszłości i teraźniejszości, tego, co ludzkie i nieludzkie. Zaprasza nas do ponownego przemyślenia naszych relacji z naturą i historią.
Artykuł znajduje się w otwartym dostępie, mogą go Państwo pobrać z naszej strony internetowej. Zachęcamy również do zapoznania się z całym numerem czasopisma.
Hauerlanda. Tak nazywa się głównie niemieckojęzyczny region środkowej Słowacji, ale także tytuł nowego spektaklu wystawianego w Teatrze im. J. G. Tajowskiego w Zwoleniu, wyreżyserowanego i napisanego przez Petra Palika. Spektakl przedstawia codzienne życie wieloetnicznej społeczności środkowej Słowacji oraz wpływ, jaki w dużej mierze wywarły na nią wydarzenia historyczne z lat 30. i 40. XX wieku. Z wpisu blogowego można dowiedzieć się o wrażeniach Michala Korhela ze spektaklu, który obejrzał 13 grudnia, ale także o jego znaczeniu w kontekście słowackiej kultury pamięci w odniesieniu do miejscowej ludności niemieckojęzycznej.
Wpis blogowy znajduje się tutaj.
Między 8 a 10 stycznia 2024 roku w Warszawie odbyło się trzecie już spotkanie na żywo całego zespołu Spectral Recycling. Pierwszego dnia omawialiśmy nasze plany na nowy rok – szczególnie, że czeka nas jeszcze wiele kwerend badawczych i wyjazdów terenowych. Przyjrzeliśmy się wspólnie definicji „poniemieckości”, która wyłania się z dotychczasowych doświadczeń pracy w terenie i analizy materiałów, które zebraliśmy. Wieczorem postanowiliśmy obejrzeć iluminację na Trakcie Królewskim, która nawiązuje do dekoracji świątecznych charakterystycznych dla lat 50. i 60 minionego wieku. Świetny sposób, by od innej strony zastanowić się nad rolą przedmiotów w historiach Europy Środkowej.
Kolejny dzień był okazją do zaprezentowania szerszemu gronu odbiorców wstępnych wyników badań. Prezentacja miała miejsce podczas otwartego Zebrania Zakładu Literaturoznawstwa i Kulturoznawstwa IS PAN w formie hybrydowej – w siedzibie Instytutu Slawistyki PAN oraz online. Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření i Michal Korhel wygłosili wystąpienie pt. „Introduction to Ghost-Hunting. Spectral Objects, Recycling Strategies and Human-Nonhuman Relationships in Post-Displacement Regions of Czechia, Poland and Slovakia”. W prezentacji każdy z konceptów teoretycznych, na których pracujemy, został zaprezentowany na podstawie jednego studium przypadku z każdego badanego regionu. Opowiedzieliśmy więc o czeskich duchach, polskich strategiach recyclingu i roli aktorów nie-ludzkich w osadnictwie w Słowacji.
Pytania do członków Zespołu dotyczyły m.in. warstw recyklingu, które badamy, tego, czy spotykamy “przyjazne” duchy, czy wręcz przeciwnie, jakie emocje towarzyszą osobom, z którymi prowadzimy wywiady, jakie wyzwania stają na naszej drodze badawczej i czy mamy już za sobą pierwsze sukcesy i porażki, dotyczące pierwotnych założeń. Następnym punktem spotkania był warsztat z dr hab. Dobrochną Kałwą, pracującą na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Nasze rozmowy dotyczyły historii mówionej jako podstawy przeprowadzania wywiadów. Ten temat jest stale obecny w naszych rozważaniach (tutaj link do informacji o ostatnich warsztatach) i planujemy kolejne spotkania z etnologami i etnolożkami, oraz historyczkami i historykami, które pomogą nam spojrzeć na nasze badania z innej perspektywy.
Ostatni dzień upłynął na podsumowaniu trzech dni spotkań i planów na nowy rok. Ponadto poddaliśmy weryfikacji, jak wykorzystywać wiedzę zdobytą podczas warsztatów z obsługi programu MAXQDA (więcej o naszym szkoleniu tutaj). Mieliśmy też okazję do refleksji nad dotychczasowym sposobem gromadzenia materiałów, zarówno terenowych, jak i archiwalnych.
Nie możemy się doczekać nowych wyzwań i obiecujemy dzielić się z Państwem naszymi odkryciami, sukcesami, ale i trudnościami, jakie napotykamy. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej i profilu na portalu Facebook (link).