21 stycznia Karolina Ćwiek-Rogalska była gościem audycji Skarbiec Nauki Polskiej w Programie Drugim Polskiego Radia. Audycja, transmitowana we współpracy z Fundacją na rzecz Nauki Polskiej, ma na celu przybliżenie słuchaczom badań prowadzonych w ramach dotychczasowych stypendiów Fundacji. Karolina mogła opowiedzieć o ostatnich odkryciach dokonanych przez zespół Spectral Recycling, a także o swoich wcześniejszych badaniach w zachodnich Czechach. Przedstawiła podstawowe założenie naszego projektu: że przesiedleni są w pewnym stopniu nadal obecni w krajobrazie kulturowym regionów powysiedleniowych poprzez rzeczy, które po sobie pozostawili. Pokrótce omówiła, jak działa widmontologia i jak nawiązać do tej teorii podczas prowadzenia badań etnograficznych. Zachęcamy do wysłuchania rozmowy w języku polskim tutaj.
Aktualności
Nowy artykuł. Haunted Vegetation: Formerly German Orchards in Polish Pomerania
Z radością dzielimy się nowym artykułem naszej kierowniczki, Karoliny Ćwiek-Rogalskiej, opublikowanym w czasopiśmie Environment & History. W artykule Karolina bada złożone i często niewidoczne historie dwóch pozostawionych po sobie sadów Baberów (Bobrowo) i Rieselei (Porosty), położonych niedaleko Wałcza, miasta w północno-zachodniej Polsce, które po 1945 roku przeszło drastyczne zmiany demograficzne i polityczne.
Opierając się na danych etnograficznych i archiwalnych, Karolina odkrywa, że sady są nie tylko źródłem owoców, ale także miejscami pamięci i przynależności do różnych społeczności. Co więcej, twierdzi, że sady to miejsce splatania się przeszłości i teraźniejszości, tego, co ludzkie i nieludzkie. Zaprasza nas do ponownego przemyślenia naszych relacji z naturą i historią.
Artykuł znajduje się w otwartym dostępie, mogą go Państwo pobrać z naszej strony internetowej. Zachęcamy również do zapoznania się z całym numerem czasopisma.
Nowy wpis blogowy (w języku słowackim). Prelomenie mlčania? Osud(y) karpatských Nemcov na Slovensku v divadelnom spracovaní. Recenzia divadelnej hry „Hauerland“
Hauerlanda. Tak nazywa się głównie niemieckojęzyczny region środkowej Słowacji, ale także tytuł nowego spektaklu wystawianego w Teatrze im. J. G. Tajowskiego w Zwoleniu, wyreżyserowanego i napisanego przez Petra Palika. Spektakl przedstawia codzienne życie wieloetnicznej społeczności środkowej Słowacji oraz wpływ, jaki w dużej mierze wywarły na nią wydarzenia historyczne z lat 30. i 40. XX wieku. Z wpisu blogowego można dowiedzieć się o wrażeniach Michala Korhela ze spektaklu, który obejrzał 13 grudnia, ale także o jego znaczeniu w kontekście słowackiej kultury pamięci w odniesieniu do miejscowej ludności niemieckojęzycznej.
Wpis blogowy znajduje się tutaj.
Trzecie spotkanie zespołu Spectral Recycling na żywo
Między 8 a 10 stycznia 2024 roku w Warszawie odbyło się trzecie już spotkanie na żywo całego zespołu Spectral Recycling. Pierwszego dnia omawialiśmy nasze plany na nowy rok – szczególnie, że czeka nas jeszcze wiele kwerend badawczych i wyjazdów terenowych. Przyjrzeliśmy się wspólnie definicji „poniemieckości”, która wyłania się z dotychczasowych doświadczeń pracy w terenie i analizy materiałów, które zebraliśmy. Wieczorem postanowiliśmy obejrzeć iluminację na Trakcie Królewskim, która nawiązuje do dekoracji świątecznych charakterystycznych dla lat 50. i 60 minionego wieku. Świetny sposób, by od innej strony zastanowić się nad rolą przedmiotów w historiach Europy Środkowej.
Kolejny dzień był okazją do zaprezentowania szerszemu gronu odbiorców wstępnych wyników badań. Prezentacja miała miejsce podczas otwartego Zebrania Zakładu Literaturoznawstwa i Kulturoznawstwa IS PAN w formie hybrydowej – w siedzibie Instytutu Slawistyki PAN oraz online. Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření i Michal Korhel wygłosili wystąpienie pt. „Introduction to Ghost-Hunting. Spectral Objects, Recycling Strategies and Human-Nonhuman Relationships in Post-Displacement Regions of Czechia, Poland and Slovakia”. W prezentacji każdy z konceptów teoretycznych, na których pracujemy, został zaprezentowany na podstawie jednego studium przypadku z każdego badanego regionu. Opowiedzieliśmy więc o czeskich duchach, polskich strategiach recyclingu i roli aktorów nie-ludzkich w osadnictwie w Słowacji.
Pytania do członków Zespołu dotyczyły m.in. warstw recyklingu, które badamy, tego, czy spotykamy “przyjazne” duchy, czy wręcz przeciwnie, jakie emocje towarzyszą osobom, z którymi prowadzimy wywiady, jakie wyzwania stają na naszej drodze badawczej i czy mamy już za sobą pierwsze sukcesy i porażki, dotyczące pierwotnych założeń. Następnym punktem spotkania był warsztat z dr hab. Dobrochną Kałwą, pracującą na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Nasze rozmowy dotyczyły historii mówionej jako podstawy przeprowadzania wywiadów. Ten temat jest stale obecny w naszych rozważaniach (tutaj link do informacji o ostatnich warsztatach) i planujemy kolejne spotkania z etnologami i etnolożkami, oraz historyczkami i historykami, które pomogą nam spojrzeć na nasze badania z innej perspektywy.
Ostatni dzień upłynął na podsumowaniu trzech dni spotkań i planów na nowy rok. Ponadto poddaliśmy weryfikacji, jak wykorzystywać wiedzę zdobytą podczas warsztatów z obsługi programu MAXQDA (więcej o naszym szkoleniu tutaj). Mieliśmy też okazję do refleksji nad dotychczasowym sposobem gromadzenia materiałów, zarówno terenowych, jak i archiwalnych.
Nie możemy się doczekać nowych wyzwań i obiecujemy dzielić się z Państwem naszymi odkryciami, sukcesami, ale i trudnościami, jakie napotykamy. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej i profilu na portalu Facebook (link).
Badania na Pomorzu Środkowym
Rozpoczynając we wrześniu i kończąc na początku listopada – z krótką przerwą – nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, prowadziła kolejną turę prac terenowych na Pomorzu Środkowym. Późne lato i wczesna jesień były doskonałym czasem na przyjrzenie się z bliska różnym formom recyklingu kulturowego, gdyż opadające liście i zamierające trawy odsłoniły opuszczone wioski, takie jak Doderlage/Dudylany, czy pozwoliły przyjrzeć się pobliskim poniemieckim cmentarzom, a także „zrecyklowanym” pomnikom.
Karolina stosowała różne formy obserwacji uczestniczącej, będącej podstawową metodą etnograficzną. Mogła wraz z rozmówcami wziąć udział w oficjalnych uroczystościach upamiętniających na cmentarzu wojskowym w Bukowinie, spacerować po lasach w poszukiwaniu opuszczonych, samotnych gospodarstw, zamieszkałych po wojnie tylko na krótko, a także poszerzyć swoje badania o nowe obszary. Były wśród nich Borne Sulinowo, dawniej niemieckie Gross Born, a później radziecka baza wojskowa oraz Złotów, dawne niemieckie Flatow, gdzie przed wojną mieszkała liczna mniejszość polska. Gromadziła także materiały przechowywane w archiwum państwowym w Pile, dawniej niemieckim Schneidemühl.
W naszym projekcie sięgamy zarówno do źródeł etnograficznych, jak i archiwalnych, analizując je nie w porównaniu, ale w powiązaniu, gdyż ukazują one różne punkty widzenia i sposoby opowiadania historii o niemieckich duchach na terenach powysiedleniowych.

Pejzaże widmowe: Michal Korhel podczas cyklu wykładów „Was Sie schon immer über Polen wissen wollten (oder sollten)” w Centrum Aleksandra Brücknera w Halle
Centrum Studiów Polonoznawczych im. Aleksandra Brücknera to ośrodek badawczy w Halle w Niemczech, który koncentruje się na historii Polski, a także bieżących zagadnieniach związanych z polską polityką, społeczeństwem, językiem i kulturą. Oprócz badań prowadzonych przez własnych pracowników naukowych, Centrum oferuje interdyscyplinarne studia magisterskie z zakresu polonistyki dla studentów uniwersytetów w Halle i Jenie. Częścią tych programów jest cykl wykładów zatytułowany „Was Sie schon immer über Polen wissen wollten (oder sollten)” [Wszystko, co zawsze chciałeś (lub powinieneś) wiedzieć o Polsce]. Nasz badacz Michal Korhel został zaproszony do wygłoszenia wykładu na temat swoich badań nad niemieckimi duchami na Pomorzu Zachodnim.
W swojej prezentacji zatytułowanej „Geisterlandschaften? Deutsche Spuren in der Kulturlandschaft Ostmitteleuropas” [Krajobrazy widmowe? Niemieckie ślady w krajobrazie kulturowym Europy Środkowo-Wschodniej] Michal przedstawił koncepcje teoretyczne, którymi kierował się w swoich badaniach, a także naszkicował zarys regionu Pomorza Zachodniego, gdzie prowadzi badania terenowe. W konsekwencji przedstawił różne kategorie duchów, jakie spotyka w krajobrazie kulturowym regionu goleniowskiego i nowogardzkiego. Dyskusja ze studentami i uczestnikami zewnętrznymi skupiała się głównie na ustaleniach Michala podczas jego prac terenowych w Polsce i na Słowacji, ale także na ogólnej recepcji tego tematu w Niemczech.
Dyskusja o filmie „Sami Swoi”
Jeszcze przed wakacjami postanowiliśmy porozmawiać o kolejnym filmie (tutaj link do notki o poprzednim) – tym razem Karolina zaproponowała polski klasyk, popularną komedię z lat 60. pt. „Sami Swoi” (angielski tytuł brzmiał „All Friends Here”, a film miał premierę w Czechosłowacji pod tytułem „Ahoj, sousede”).
Film (1967) w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego opowiada historię dwóch skłóconych rodzin, Pawlaków i Kargulów. Fabuła składa się z szeregu żartów/psikusów, przygotowywanych głównie przez głowy rodzin chłopskich, Kazimierza i Władysława. Na tle innych środkowoeuropejskich produkcji, które piętnowały i ośmieszały „małą kulturę” tych narodów, sceneria „Samych Swoich” jest specyficzna. Obie rodziny zostały przesiedlone z utraconych po wojnie wschodnich terenów Polski (tzw. Kresów) na „Ziemie Odzyskane”, czyli tereny odzyskane od Niemiec i z których przesiedlono niemieckojęzyczną ludność. Film na tle komedii ukazuje zjawiska, na które natknęliśmy się w trakcie naszych badań, takie jak opuszczone niemieckie cmentarze, pozostali niemieccy księża oraz grabieże w miastach, które po przymusowym przesiedleniu niemieckojęzycznych mieszkańców stały się „miastami duchami”.
Wywiady radiowe Karoliny Ćwiek-Rogalskiej (w języku polskim)
Nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, udzieliła ostatnio kilku wywiadów radiowych po otrzymaniu Nagrody Narodowego Centrum Nauki. Zachęcamy do wysłuchania trzech z nich na antenie Radia TOK FM, Radia Kraków i Radia 357, gdzie Karolina wraz z innym laureatem, Łukaszem Opalińskim, opowiada o swoich badaniach, w tym o duchach z naszego projektu oraz nagrodzie.
Jeśli interesują Państwa badania młodych naukowców, proszę się nie wahać się i posłuchać:
Nowy wpis blogowy (w języku polskim). O lwie, który zniknął
Nowy wpis na blogu opisuje losy „pomnika lwa”, wzniesionego jako pomnik wojenny w Deutsch Krone w 1925 r., a zburzonego w powojennym Wałczu. Autorka zadaje pytanie o znaczenia, jakie wpisali w pomnik zarówno przedwojenni niemieccy mieszkańcy miasta, jak i powojenni polscy mieszkańcy. Zagłębia się w kwestię, jaki był cel wznoszenia pomników wojennych i co stało się z niemieckim dziedzictwem w latach po włączeniu Pomorza Środkowego do Polski.
Wpis blogowy znajduje się tutaj.
Dyskusja panelowa – Wielokulturowa Praga – historie kobiet niemieckojęzycznych
Nasza badaczka, Karina Hoření, podczas dyskusji panelowej zorganizowanej przez czeską organizację Gender Studies opowiadała o wybitnych postaciach kobiecych społeczności niemieckiej w Czechach i o tym, dlaczego zostały one zapomniane. Razem z inną dyskutantką, Zuzaną Schreiberovą, dyrektorką organizacji non-profit Wielokulturowe Centrum Praga, przedstawiły publiczności ciekawe kobiety, takie jak fotografka Grete Popper, polityczka Irene Kirpal czy aktywistka Kate Frankenthal, ale także rozmawiały o tym, jak na ich ścieżki życiowe wpłynęła ich płeć i pochodzenie etniczne. Nagranie debaty dostępne jest tutaj.