Angelika Zanki

22 maja mieliśmy przyjemność zaprezentować nasz projekt w Stacji Naukowej PAN w Wiedniu. Było nam bardzo miło gościć zaproszone komentatorki z Wydziału Historii Uniwersytetu Wiedeńskiego, profesorki Claudię Kraft i Kerstin von Lingen, które zgodziły się podzielić swoimi spostrzeżeniami na temat naszej prezentacji.

Zgromadzonych gości przywitał dyrektor Stacji – Piotr Szlanta. Po krótkim wstępie przeprowadzonym przez naszą kierowniczkę, Karolinę Ćwiek-Rogalską, prezentacja rozpoczęła się od wyjaśnień dotyczących projektu, terminologii i składu zespołu. W kolejnych częściach zagłębiliśmy się w szczegóły dotyczące wybranych studiów przypadków, które postanowiliśmy zaprezentować wiedeńskiej publiczności.

Najpierw Karina Hoření przedstawiła swoje badania terenowe w Libercu, dawnym niemieckim Reichenbergu, w północnych Czechach. Poruszyła kwestię postaw jednostek wobec pozostawionych przedmiotów i pokazała, jak rozumiemy duchy w ramach projektu. Opowiadała historie rodzin i instytucji korzystających z dawnych willi niemieckich, starających się osiągnąć status niegdyś posiadany przez niemiecką burżuazję. Historia instrumentów przechowywanych w czasie wojny w jednej z libereckich willi, skonfiskowanych, a następnie poszukiwanych w 1947 roku, to fascynująca opowieść o tym, jak wyglądały regulacje dotyczące własności i zwrotów ww. w Czechosłowacji. Karina śledziła wysiłki austriackiego właściciela, próbowała odkryć losy instrumentów i pokazała, jak badania archiwalne uzupełnia etnografia. Przedstawiła swoje próby ustalenia, gdzie mógł znajdować się jeden z instrumentów, a mianowicie fortepian. Jeśli interesują Was badania Kariny, zapraszamy na naszego bloga, na którym niedawno przedstawiła (w języku czeskim) intrygujący przypadek innego skonfiskowanego mienia, wozu Sinti.

Następnie Karolina naświetliła powojenną historię recyklingu różnych przedmiotów i obiektów na Pomorzu Środkowym w Polsce, w powiecie wałeckim (dawniej niem. Deutsch Krone) przypominając, że ich pozyskiwanie i modyfikowanie często odbywało się za zgodą władz zgodnie z dekretem z 1946 r. w sprawie opuszczonych i poniemieckich majątków. Skupiła się na ponownym wykorzystaniu cmentarzy w mieście, pokazując, że recykling można rozumieć jako dosłowną strategię życia z czymś pozostawionym. Jeśli ciekawi Państwa, co działo się z niemieckim dziedzictwem w latach po włączeniu Pomorza Środkowego do Polski, mogą Państwo przeczytać wpis Karoliny na blogu (po polsku) o losach pomnika lwa, wzniesionego w Deutsch Krone w 1925 roku i zlikwidowanego w powojennym Wałczu.

Trzecią część prezentacji poprowadziła Magdalena Bubík, omawiająca przemiany dawnych kościołów i obiektów protestanckich w Pile (dawniej niem. Schneidemühl) w północnej Wielkopolsce. Te przedmioty kościelne zostały ponownie wykorzystane jako elementy wystroju w domach prywatnych (na przykład chrzcielnica używana jako popielniczka). Świadczy to o zmianie sposobu wykorzystania i znaczenia artefaktów religijnych w tej społeczności. Prezentacja Magdaleny rzuciła światło na losy tych obiektów oraz wpływ zmian kulturowych i historycznych na ich postrzeganie i wartość. Skłania to do refleksji nad ewoluującym krajobrazem religijno-społecznym regionu. Jeśli chcą Państwo zobaczyć, jakie inne duchy wytropiła Magdalena, odkąd dołączyła do naszego zespołu, zachęcamy do zajrzenia na jej wpis na blogu o duchach na Moście Przyjaźni łączącym miasta Český Těšín i Cieszyn.

Na koniec Michal Korhel opowiedział o mieście Handlová (dawniej niemieckie Krickerhau) i tym, w jaki sposób możemy śledzić zmiany na Słowacji po wysiedleniu. W tym celu Michal skupił się na katastrofie naturalnej z lat 60. XX wieku, a mianowicie osunięciu się ziemi, które miało miejsce w mieście. Podkreślił zmiany, jakie te wydarzenia wywołały, a które nadal są widoczne w krajobrazie. Michal argumentował, że było to wynikiem zaniedbania wiedzy i umiejętności kultywowanych przez przesiedloną niemiecką społeczność Handlovej. Jeśli chcą Państwo wiedzieć, jak osadnicy i pokolenia ich dzieci oraz wnuków poddały recyklingowi dawne niemieckie przedmioty i obiekty na Pomorzu Zachodnim, gdzie Michal prowadzi polską część swoich badań, warto przeczytać jego wpis na blogu w języku polskim poświęcony (dawnemu) pomnikowi poległych żołnierzy I wojny światowej w Maszewie.

Po prezentacji nasze gościnie, Claudia Kraft i Kerstin von Lingen, podzieliły się swoimi przemyśleniami na temat przedstawionych wcześniej przykładów badań, a także zadały ogólne pytania dotyczące projektu. Dzięki ich cennym spostrzeżeniom udało nam się przybliżyć środkowoeuropejski kontekst naszych badań, wybrane metody badań, którymi się posługujemy.

Jesteśmy wdzięczni za możliwość współpracy ze Stacją Naukową Polskiej Akademii Nauk w Wiedniu, szczególne podziękowania kierujemy do Moniki Gromali i Marcina Kaima, którzy pomogli w organizacji wizyty. Wierzymy, że nasza współpraca przyniesie pozytywne rezultaty dla wszystkich uczestników. Doceniamy wnikliwe uwagi naszych gości i cenimy wzbogacające dyskusje, które miały miejsce podczas wydarzenia i po nim.

Maj był pracowitym miesiącem dla naszego zespołu. W połowie miesiąca nasza kierowniczka, Karolina Ćwiek-Rogalska, i badaczka, Karina Hoření, wzięły udział w konferencji „Postcolonial, Decolonial, Postimperial, Deimperial” zorganizowanej przez CoG ERC „Revenant – Revivals of Empire: Nostalgia, Amnesia, Tribulation”, afiliowanym na Uniwersytecie w Rijece.

W swojej prezentacji zatytułowanej „Industrial Specters Interwoven with a Carpet: a Story of Post-Imperial Nostalgia in Northern Bohemia” Karina i Karolina przedstawiły studium przypadku dywanu wyprodukowanego we Vratislavicach/Maffersdorfie w latach dwudziestych XX wieku, który zaginął po II wojnie światowej, ale niedawno został odnaleziony. Obecnie eksponowany jest w nowej lokalnej bibliotece. Historię dywanu, postrzeganego jako widmo przeszłości, można interpretować jako historię zapominania i pamiętania nie tylko o dziedzictwie austro-węgierskim, ale także niemieckim w Europie Środkowej. Podczas prezentacji zwrócono uwagę zarówno na wzory na dywanie i ich znaczenie, ale i wzorce zapamiętywania dywanu i jego producentów, pokazując, jak splatają się ze sobą historie sukcesu i utraconej chwały.

Konferencja gościła wielu uznanych naukowców, którzy podzielali nasze zainteresowanie zawiłą historią imperiów europejskich i ich materialnymi pozostałościami. Wystąpienia programowe można oglądać na kanale YouTube Center for Advanced Studies of University of Rijeka.

Po każdej prezentacji członkinie naszego zespołu brały udział w ożywionej dyskusji. Streszczenia prezentacji (w tym nasze) mogą Państwo przeglądać w broszurze dostępnej tutaj.

Doktoranci są zobowiązani do przedstawienia koncepcji indywidualnego planu badawczego na otwartym seminarium, które w zamyśle ma być publiczną obroną tej koncepcji, w tym ćwiczeniem umiejętności dyskusji i argumentacji. Nasza koleżanka z zespołu i doktorantka, Magdalena Bubík, zaprezentuje swój temat (Protestanckie przedmioty kultu w regionach post-przesiedleniowych słowiańskiej Europy Środkowej) 28 maja w godz. 15-17 na platformie Zoom. Jeśli chcieliby Państwo zobaczyć prezentację i dołączyć do dyskusji, prosimy o kontakt tutaj.

Kiedy polscy osadnicy przybyli po II wojnie światowej na tzw. „Ziemie Odzyskane”, natknęli się na nieznane im przedmioty/obiekty, jak chociażby pomnik poległych żołnierzy I wojny światowej w Maszewie na Pomorzu Zachodnim. Michal Korhel pokazuje, jak osadnicy i kolejne pokolenia przekształcali dawne niemieckie „rzeczy” tak, aby odpowiadały ich własnym potrzebom i przekonaniom. Ta kulturowa adaptacja i ponowne wykorzystanie historycznych artefaktów odzwierciedla trwały wpływ osadników na tożsamość i krajobraz regionu.

Link do tekstu znajdą Państwo tutaj.

We spółpracy ze Stacją Naukową PAN w Wiedniu Zespół SpectralRecycling organizuje warsztaty: Exploring post-displacement regions in Central Europe and beyond.

22 maja o godzinie 14:00 Karolina Ćwiek-Rogalska, Karina Hoření, Michal Korhel i Magdalena Bubík zaprezentują swoje wstępne ustalenia i omówią je z Claudią Kraft i Kerstin von Lingen, profesorkami historii współczesnej na Uniwersytecie Wiedeńskim.

23 maja od godziny 10:00 zapraszamy Państwa na interaktywne warsztaty, podczas których dowiecie się Państwo więcej o naszym projekcie. W oparciu o wcześniej przekazane teksty naszym celem jest omówienie z Państwem podejścia widmontologicznego w badaniach nad przymusowymi migracjami i powstawaniem nowych kultur w regionach powysiedleńczych w Europie Środkowo-Wschodniej i poza nią.

Link do formularza zgłoszeń dostępny tutaj.

W dn. 9-10 kwietnia w Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (Instytut Historii i Kultury Europy Wschodniej im. Leibniza) w Lipsku (Niemcy) odbyła się konferencja pod tytułem „Übersehen, vergessen, Stillgestellt? Zur Latenz kulturellen Erbes”. Jej celem było przede wszystkim omówienie różnych przypadków „cichego”, ukrytego i przeoczonego dziedzictwa kulturowego oraz jego statusu pomiędzy obecnością a nieobecnością. Ponadto, uczestnicy zastanawiali się nad koncepcją latencji w kontekście dziedzictwa kulturowego na poziomie teoretycznym.

Nasz badacz, Michal Korhel, wziął udział w konferencji ze swoją prezentacją „Wiederbelebung deutscher Geister in Handlová? Der Umgang mit dem Erbe der Karpatendeutschen in der Slowakei“ (Przywrócenie do życia niemieckich duchów Handlovej? Jak Słowacja radzi sobie z dziedzictwem Niemców karpackich). W swoim wystąpieniu Michal przedstawił niemieckie dziedzictwo kulturowe, a dokładniej jego pozostałości w Handlovej, jako duchy nawiedzające mieszkańców miasta. Pokazując widzom różne przykłady, które udało mu się zidentyfikować podczas prac terenowych, Michal skupił się na pytaniu, jak współcześni mieszkańcy postrzegają te duchy. Choć musiał dojść do wniosku, że pozostałości niemieckiego dziedzictwa w Handlovej i w ogóle na Słowacji są powszechnie ignorowane, podkreślił istnienie niewielu inicjatyw obywatelskich, których celem jest „sprawiedliwe” życie z niemieckimi duchami. Oznacza to, że próbują oni zreinterpretować i przekształcić niemieckie dziedzictwo we współczesnym kontekście. W dalszej dyskusji słuchaczy interesowały przykłady „egzorcyzmów” i tematyka duchów z perspektywy niemieckich wysiedleńców. Ponadto w dyskusji poruszono także kwestię moralności i pragmatyzmu w zakresie recyklingu niemieckich duchów (zwłaszcza niemieckich nagrobków i cmentarzy).

17 kwietnia Karolina Ćwiek-Rogalska była gościnią na Interdyscyplinarnym Seminarium Naukowym na Politechnice Wrocławskiej. Wygłosiła wykład zatytułowany Miastowtóry: podwójne życie „odzyskanych” miast. W swojej prezentacji zgłębiła pogląd, że dawne miasta niemieckie utrzymują swoją tożsamość ukrytą pod tożsamością polską, czeską czy słowacką. Jako elementy przypominające mieszkańcom o tym podwójnym życiu analizowała różne obiekty obecne w przestrzeni miejskiej, jakie zespół Spectral Recycling odkrył podczas prac terenowych. Wyjaśniła, że ​​pozostawione obiekty służą jako pozostałość po poprzednich kulturach, umożliwiając nowym mieszkańcom interakcję z utrzymującą się obecnością wysiedleńców.

Karolina została zaproszona przez Academię Iuvenum (składającą się z młodych naukowców z Politechniki Wrocławskiej, którzy z sukcesem realizują projekty badawcze, elitarne grono ma za zadanie podejmować różnorodne inicjatywy na rzecz uczelni, stanowić platformę wymiany idei naukowych i umożliwienia młodym naukowcom wyrażania swoich opinii zarówno na uczelni, jak i poza nią). Karolina pragnie serdecznie podziękować Marcie Rusnak i Dawidowi Skrzypczakowi z Akademii, którzy zorganizowali jej wizytę. Była to także świetna okazja, aby bliżej poznać badania prowadzone obecnie na Politechnice i poznać sobowtórową stronę Wrocławia, dawnego niemieckiego Breslau.

W poniedziałek 15 kwietnia kontynuowaliśmy cykl seminariów z zaproszonymi gośćmi – tym razem nasze zaproszenie przyjął Stanislav Holubec z Instytutu Historii Czeskiej Akademii Nauk. Śledzimy jego działania od dawna i dlatego z radością poznaliśmy wyniki jego projektu Góry Środkowoeuropejskie Karkonosze 1890-1950: współczesność, turystyka, nacjonalizm, w którym analizował najnowszą historię pasma górskiego położonego na granicy czesko-polskiej i które do 1946 roku było zamieszkane przez społeczności niemieckojęzyczne.

Stanislav Holubec przeprowadził badania archiwalne po obu stronach granicy czesko-polskiej i podzielił się z nami swoimi wnioskami na temat odmiennego charakteru powojennych przesiedleń w obu krajach oraz różnych polityk i praktyk w zakresie interpretacji niemieckiej przeszłości tego pasma górskiego w czechosłowackiej i polskiej narracji po drugiej wojnie światowej.

Ponadto Stanislav Holubec zgłębiał kulturę emigracyjną wypędzonych Niemców, którzy utrwalili i odtworzyli obraz Krkonoše (Riesengebirge po niemiecku i Karkonosze po polsku) nawet na emigracji w Niemczech Zachodnich.

Ponieważ zarówno Karolina, jak i Karina częściowo prowadzą badania w regionie, wywiązała się ożywiona dyskusja nie tylko na temat samych ustaleń, ale także metodologicznych zagadnień badań na pograniczach i możliwych przyszłych kierunków badań obszarów górskich.

Nasz badacz, Michal Korhel, spędził w marcu dwa tygodnie na badaniach terenowych na Słowacji. Jego celem było przede wszystkim poszukiwanie pierwszego i drugiego pokolenia osadników, którzy przybyli do Handlovej po II wojnie światowej, jednak podczas swoich podróży spotkał więcej duchów, niż się spodziewał.

Pierwszym przystankiem Michala była stolica Słowacji, Bratysława. Tam spotkał się z autorem i reżyserem pierwszego spektaklu teatralnego podejmującego temat przymusowego wypędzenia Niemców ze Słowacji – Domov! (Dom!). Ponieważ historia sztuki rozgrywała się w jego rodzinnym mieście Kežmarok i okolicach, Michal zyskał dodatkowo perspektywę porównawczą do swoich badań w Handlovej.

Kolejnym przystankiem Michala była sama Handlová. Tam mógł zamieszkać w dawnym niemieckim kamiennym domu (obecnie miejsce, w którym regularnie spotyka się lokalna społeczność niemiecka). Przy grubych i zimnych ścianach można było przynajmniej częściowo wyobrazić sobie, jak wyglądały ówczesne warunki życia. Już pierwszego dnia w Handlovej rozmówczyni zabrała Michala na „pole”: w tym przypadku niemal dosłownie, gdy udali się do otaczających miasto lasów i łąk, zbierając informacje do własnych badań osoby, z którą Michal przeprowadzał wywiad. Wiedzę z zakresu przedwojennej uprawy ziemi (np. sadzenia drzew i krzewów owocowych z dala od zabudowań ludzkich) stara się ona wykorzystać do utrzymania zwierząt w naturze i wykorzystania nieuprawianych fragmentów lokalnego środowiska.

W Handlovej i okolicznych miejscowościach Michal przeprowadził wywiady z osadnikami, którzy (lub których przodkowie) przybyli do Handlovej z Belgii, Węgier i Rumunii. Ponieważ jedna z tych osób przyjechała do Handlovej wraz z rodzicami już w czasie wojny, Michal uzyskał cenną relację z czasów bezpośrednio po zakończeniu wojny i pustych niemieckich domów, które wcale nie były takie puste. Choć Michal niektóre spotkania umawiał już wcześniej na podstawie zaproszenia uczestników, to spacerował też ulicami Handlowej w nadziei zdobycia informacji, rozmawiając z ludźmi „przez płot”.

Pod koniec prac terenowych Michala rozmówczyni zabrała go na krótką wycieczkę. Była to ta sama trasa, którą zwykle oprowadzani są niemieccy goście, którzy przybywają do Hauerland, aby zobaczyć dom swoich przodków. Z Handlovej wycieczka udała się do dawnych niemieckich osad Sklené / Glaserhau, Kremnické Bane / Johannesberg, Kunešov / Kuneschhau i Janova Lehota / Drexlerhau. Dodatkowo w Kunešovie Michal i jego rozmówczyni odbyli spacer ścieżką, którą niemieccy górnicy ze wsi regularnie udawali się do kopalni w Handlovej.